Қазақстан Үкіметі қазіргі уақытта электр энергиясын өндірудің негізгі көзі болып табылатын көмірге тәуелділікті біртіндеп азайтуды жоспарлай отырып, 2060 жылға қарай шығарындылардың нөлдік деңгейіне қол жеткізуді мақсат етіп қойды, алайда Орталық Азия мемлекетінде жаңартылатын энергия көздеріне көшу энергетикалық саланың жүйедегі теңгерімсіздік және маневрлік қуаттардың жетіспеушілігі сияқты негізгі проблемаларын әшкереледі, деп хабарлады Ташкентте New Europeберген сұхбатында Ernst&Young климаттың өзгеруі және Орталық Азия, Кавказ және Украинаның тұрақты дамуы саласындағы қызметтер жөніндегі өңірлік директоры Виктор Коваленко хабарлады.

«Бұл - ел үшін өте күрделі тақырып, өйткені Қазақстан көмір қорына өте бай, ол өте арзан және энергетикалық сектордың басым бөлігі көмір өндіру, электр және жылу үшін көмірге сүйенеді», - деді ол 26 сәуірде Өзбекстан астанасы Ташкенттегі Орталық Азия мен Моңғолияның энергетикалық апталығы аясында берген сұхбатында.

Сарапшы Қазақстандағы жасыл энергетиканың даму перспективалары мен сын-тегеуріндері туралы айтып берді.

«Жылудан бастайық. Көптеген елдерде жаңартылатын энергия көздері туралы айтатын болсақ, біз электр энергиясын өндіру туралы айтамыз, бірақ Қазақстан үшін оның климатын ескере отырып, жылу өндірісі туралы ұмытпаған жөн, өйткені қыста өте суық және жаңартылатын энергия көздері арқылы жылу өндіру - өте күрделі міндет, сондықтан Қазақстанда көмірде жұмыс істейтін жылу электр станциялары көп және бұл кез келген энергетикалық көшу стратегиясында да көрініс табуы керек», - деді Коваленко.

«Қазақстанда энергетикалық сектордың қалай құрылғанын ескере отырып, көмір электр станцияларын бір сәтте өшіруге болмайды, өйткені энергетикалық жүйе мүлдем бұзылады. Сондықтан көмірден біртіндеп бас тарту процесінде екі мәселені шешу қажет: біріншіден, генерациядағы базалық жүктемені кім өзіне алады, ал екіншіден, қуаттылықты кім басқарады», - деп қосты Ernst & Young сарапшысы.

Алматыда жұмыс істейтін Коваленконың айтуынша, бірінші міндетті электр энергиясын және бір мезгілде жылуды өндіре алатын атом электр станцияларының есебінен ішінара шешуге болады және технологияның бұл түрі энергия жүйесіндегі базалық жүктемені өзіне ала алады.

«Бірақ мәселе маневрде, оның мүмкіндігінде. Біріншіден, көмір электр станцияларынан бас тарту, екіншіден, энергия теңгеріміндегі жаңартылатын энергия көздерінің үлесін арттыру. Екі міндет те базалық жүктеменің жаңа генерациясын және жаңа маневрлік қуаттарды орнатуды талап етеді, - деді ол. - Базалық жүктемемен біршама оңай, өйткені кем дегенде, атом энергиясын қарастыруға болады. Маневр жасау әлдеқайда қиын, өйткені маневр жасау қуаты гидроэлектр станциялары немесе газ электр станциялары болуы мүмкін. Сондықтан Қазақстан қазірдің өзінде табиғи газдың тапшылығын бастан кешуде, өкінішке қарай, оның Өзбекстан сияқты қуатты табиғи газ қоры жоқ».

Оның айтуынша, Қазақстан гидроэнергетикалық әлеуетке ие болғанына қарамастан, су электр станцияларын дамыту үшін үлкен инвестициялар қажет.

Ол көмірден біртіндеп бас тартудың мұқият жоспарланған моделіне шақырды.

«Шешімдердің бірі - көмір өндіруден біртіндеп бас тарту, жаңа өндіруші қуаттарды салу емес, кейбір қуаттылықтардан біртіндеп бас тарту кезінде оларды жаңартылатын энергия көздерімен алмастыру», - деді Коваленко, сонымен бірге, елге маневрлік өндіруші қуаттарды арттыру қажет екенін қосты.

Ол қуаттылықты басқару маңызды екенін түсіндірді, өйткені жаңартылатын энергия өндірісі тұрақсыз.

«Табиғи факторларға байланысты жел электр станциялары күн сайын, сағат сайын, минут сайын, секунд сайын бірдей көлем шығарады деп күтуге болмайды. Ол артып, азаяды, бірақ тұтыну тұрақты», - деді ол. «Демек, желіде тұрақты электр қуаты болу үшін бір нәрсе осы тұрақсыз генерацияны тұрақтандыруы керек».

Оның айтуынша, гидроэлектрстанцияларында және толық жүктемелі газ электр станцияларында электр энергиясын өндіру ең жоғары сұраныс кезінде тікелей желіге берілуі мүмкін.

Ташкенттегі Орталық Азия мен Моңғолияның энергетикалық аптасында Qazaq Green ЖЭК қауымдастығы Директорлар кеңесінің Төрағасы Нұрлан Қапенов маневрлік қуат тапшылығы мәселесін шешу үшін уақыт пен елеулі инвестициялар қажет екенін атап өтті.

Қапеновтың айтуынша, Қазақстан көміртегі бейтараптығы мақсаттарына қол жеткізу жөніндегі жаһандық қозғалысқа 2020 жылдың соңында қосылды.

Қазіргі уақытта Қазақстанда көмір энергетикасында қорлардың тозуының жоғары деңгейі байқалады және істен шыққан қуаттарды жаңартылатын энергия көздерімен, бірінші кезекте күн және жел генерациясымен алмастыру қажет, деді ол.

Төрт жыл ішінде Қауымдастық мынадай нәтижелерге қол жеткізді: елімізде шамамен 4% электр энергиясын өндіретін 134 жаңартылатын энергетика объектісі жұмыс істейді.

«Қазақстанда жасыл энергетиканың дамуы жүйедегі теңгерімсіздік, маневр жасау мүмкіндігінің жоқтығы, көрші мемлекеттерге тәуелділік, жабдықтардың тозуы, энергия жүйесінің батыс аймағының тұйықталуы, еліміздің энергетикалық қауіпсіздігі сияқты электр энергетикасының негізгі проблемаларын ашты», - деп атап өтті Қапенов.

Ташкенттегі сол конференцияда Qazaq Green ЖЭК қауымдастығының Басқарма Төрағасы Айнұр Соспанова 2026 жылға қарай ЖЭК объектілері Қазақстанда электр энергиясының шамамен 6%-ын өндіретін болады деп мәлімдеді. Қауымдастық алға қойылған мақсаттарға қол жеткізді, деді Соспанова, қазіргі уақытта жаңартылатын энергия көздері Қазақстанда электр энергиясының шамамен 4%-ы өндіріледі.

«Біз ЖЭК нысандары құрылысының барлық келісімшарт жасалған көлемі пайдалануға беріледі деп үміттенеміз», - деді ол.

2022 жылы Қазақстанда 2060 жылға дейін Қазақстан Республикасының Көміртегі бейтараптығына қол жеткізу доктринасы жасалады, деді ол.

«Қазір жұртшылық пен Үкімет бұл құжатты талқылауда, өйткені біз оның еліміздің одан арғы экономикалық бағытын тұтастай анықтайтынын түсінеміз», - деді Соспанова.

Сонымен бірге, Коваленко New Europe агенттігіне Қазақстанның Өзбекстанды зерттеп жатқанын айтты, өйткені оның энергия балансы мен энергия жүйесі қуаттылықты маневрлеуге және жаңартылатын энергия көздерін арттыруға бейімделген, өйткені Өзбекстандағы электр энергиясын өндірудің көп бөлігі газды жағуға негізделген.

Қазақстанда инвестицияларға үлкен сұраныс тудыруы мүмкін фактор ескірген қуаттардың едәуір үлесі болып табылады. Бұл ескі қуаттылықты біртіндеп шығарылуы тиіс уақыт жақында келеді, деді ол. Коваленконың айтуынша, Қазақстанға пайдаланудан шығарылғандардың орнына жаңа қуаттар салу немесе қолда бар қуаттарды терең жаңғыртуға инвестиция салу қажет болады.

Таңдау пайдаланудан шығарылатындардың орнына жаңа қуаттар салу немесе қолда барын жаңарту болып табылады.

«Егер Сіз осы қуаттылықтарды шынымен азайтып, жаңаларына инвестиция салсаңыз, онда басты сұрақ: Сіз генерацияның қай түріне - жаңартылатын көздер, газ, таза көмір, атом энергетикасы немесе тағы басқаларға инвестиция саласыз», - деді Коваленко.

Орталық Азиядағы энергия жүйелерін біріктіру мәселесіне тоқтала келе, Коваленко бұл Ташкенттегі конференцияда талқыланған негізгі тақырып екенін еске салды.

«Дәл осы сұрақ бүгін қойылды: мүмкін, жаңартылатын энергия көздерін көбірек енгізу мақсатында қайтадан бірге отырып, Орталық Азияның бірыңғай энергия жүйесі туралы ойланатын және жаңартылатын энергия көздерін оны елдер бойынша, өз желілерін құрып емес, бірыңғай энергия жүйесінде құратын кез келді», - деді ол.

«Орталық Азиядағы шетелдік инвестициялардың әлеуеті зор. Бұл қуаттарды салу үшін айтарлықтай инвестициялар қажет. Мысалы, егер Қазақстан Үкіметі осы үш жылға болжанатын аукциондарды жариялайтын болса және инвесторлар өз инвестицияларын жоспарлай алуы үшін жылдар бойынша қандай қуаттар салынатынын білетін болса», - деді Коваленко.

Кеңес Одағы кезінде Орталық Азия елдерінің бірыңғай энергетикалық жүйесі болды.

«Бұл - аймақ үшін өте маңызды және ерекше мүмкіндік, өйткені бұл нөлден тұрғызылатын нәрсе емес. Бұл - өткен уақыттағыға оралу және аймақтың энергетикалық жүйелері біртұтас энергетикалық жүйе болатындығын ескере отырып, нөлден құрылды, - деді ол.

Мұндағы проблемалардың бірі - Орталық Азия елдерінің бірыңғай жүйесін құру Еуразиялық энергетикалық одаққа қайшы келеді, өйткені, мысалы, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей осы энергетикалық одаққа кіреді, деді Коваленко: «Бұл - екі қарама-қайшы идея және мүлдем қарама-қарсы векторлар. Біздің талқылауымызда саясаткерлер бірге отыруға және елдер қандай бағытта - Еуразиялық энергетикалық одақтың бірыңғай энергетикалық нарығына интеграциялануы немесе Орталық Азияның бірыңғай энергетикалық жүйесін құруы тиіс екенін шешуі тиіс деп айтылғанмен келісемін».