QAZAQ GREEN.  Тобыл қаласының тұрғыны Вадим Заболотько Қостанай облысындағы алғашқы нетто-тұтынушы болды. Ол өз үйін күн панельдері есебінен электр энергиясымен қамтамасыз етеді, ал артығын қалалық желіге сатады, деп хабарлайды «Қостанай жаңалықтары». 

Бұлай болуы мүмкін бе?

Мүмкін, тіпті қажет. Мысалы, Қостанай облысы электр энергиясын өндіргеннен төрт есе көп тұтынады. Қосалқы станциялар қалалардың өсуіне ілесе алмайды. Қостанайда қуат тапшылығына байланысты жаңа объектілерді энергиямен жабдықтауға қосу үшін техникалық шарттар беруді тоқтатуға тура келді.

Проблеманы түбегейлі шешу үшін бюджеттен көптеген миллиардтар, келісімдер мен қағазбастылық қажет. Ал әзірге мемлекет балама нұсқаларды іздейді. Дәлірек айтқанда, баламалы энергия көздері. Өткен жылы қазақстандықтарға өз үйлеріне қуаты 200 киловаттан аспайтын күн панельдерін орнатуға және олардан ақша табуға мүмкіндік беретін жаңартылатын энергия көздерін пайдалану туралы заңнамаға түзетулер енгізілді. Бұл ретте ЖК немесе ЖШС тіркеудің қажеті жоқ, кез келген адам күннен алынған энергияны электр желілеріне сата алады. Заңнамада ол нетто-тұтынушы деп аталады.

Оңтүстік аймақтарда мұндай адамдар қазірдің өзінде жеткілікті, ал біздің ауданда әзірге біреу (кәсіпорындарды санамаймыз, жай азаматтарды ғана). «КН» корреспонденттері оған коммуналдық жүктемені қалай жеңілдетуге және сонымен бірге аздап болса да, өңірге энергия тапшылығын жеңуге қалай көмектесу болатындығын білу үшін барды.

Өзіне де, адамдарға да

Вадим Заболотько бізді Тобылда салынып жатқан жеке үйдің ауласында қарсы алды. Төбесінде тоғыз жылтыр күн панелі бар. Біз әңгімелесіп жатқанда, олар күн сәулелерін киловатқа түрлендірді.

- Күн энергиясы мені баяғыдан қызықтырады, – дейді Вадим Заболотько. – Менің пәтерімнің балконында күн панельдері шамамен 12 жыл тұрды. Бізде аса желді болғандықтан, мен оларды физиканың барлық заңдарына қарсы қойдым – 90 градус бұрышпен. Иә, осы себепті олар мүмкіндігінше аз энергия өндіреді, бірақ соған қарамастан өндіреді. Ең бастысы, олар мұны қоршаған ортаға зиян келтірместен жасайды.

Вадим Заболотько үй сала бастағанда, оны энергетикалық тәуелсіз етуге шешім қабылдады. Жарық тарифі өсуде және жыл сайын тегін коммуналдық қызмет идеясы барған сайын қызығушылық тудырды. Айтпақшы, заңнамаға түзетулер де уақтылы шықты. 2024 жылғы 19 қыркүйекте Энергетика министрінің м.а. бұйрығымен «Нетто-тұтынушылардан электр энергиясын сатып алу мен сату қағидалары» жаңа редакцияда бекітілді.

Вадим Заболотько істі кейінге қалдырмады – желтоқсан айында ол 5 киловатт күн электр станциясын орнатты. Содан кейін ол ресми түрде нетто-тұтынушы ретінде танылуы үшін құжаттарды жинай бастады. Алайда, мемлекеттік органдар үшін де, «ЭПК-forfait» ЖШС үшін де мұндай тәжірибе алғашқы болды, сондықтан ресімдеу процесі 4 айға созылды.

- Иә, бізге жол салуға тура келді, бірақ бәрі мені қолдады, Тобыл әкімі Захар Комаровқа және «ЭПК-forfait» ЖШС қызметкерлеріне ерекше алғыс айтамын, – дейді Заболотько. – Сәуір айынан бастап күн қондырғысы мен үшін ғана емес, энергия желісі үшін де жұмыс істей бастады. Бұл ретте мен электр энергиясын «жасыл» тариф бойынша – кВт*сағ үшін небәрі 33 теңгеге сатып аламын, 39 теңгеге сатамын.

Күн арифметикасы

Вадим өзінің мысалымен жоққа шығаратын ең көп таралған аңыздардың бірі – солтүстік өңірлерде күн энергиясына деген күмәншілдік.

- Көптеген адамдар бізде күн панельдері пайдасыз деп санайды, өйткені солтүстікте күн аз. Бірақ мен сізге статистика арқылы бұл мүлдем дұрыс емес екенін дәлелдей аламын, – дейді ол. – Сонымен қатар, қазір күн энергиясын жоғары дәлдіктегі панельдермен өндіруді болжайтын арнайы сервистер бар.

Вадим Заболотько телефонды алып, электр станциясының барлық көрсеткіштерін тіркейтін қосымшаны ашады. Электр энергиясын өндірудің шыңы тәуліктің 11-14 сағатында болады. Айына панельдер 700-800 кВт*сағ өндіреді. Үй әлі пайдалануға берілмеген және оның энергия шығыны өте аз – 70-100 кВт*сағ. Сондықтан киловаттың көп бөлігі қалалық желіге кетеді. Артығы үй иесіне айына 30 мың теңге пайда әкеледі.

Әрине, үй тұрғын үйге айналғанда, бұл сома азаяды. Бірақ электр станциясы әзірге пилоттық режимде жұмыс істейді. Оның өнімділігін арттыруға болады. Мысалы, панельдерді орнату бұрышынан (біздің өңір үшін оңтайлы 39 орнына 19 градус) өндірісте аз шығын орын алады (5-10%). Үй иесі бұл кемшілікті жоюды және болашақта панельдердің санын көбейтуді жоспарлап отыр.

«Жасыл» болашаққа инвестициялар

Артық электр энергиясын сату таза түрінде бизнес болмаса да, сол заңдарға бағынады: бастапқы капитал қажет. Үйге гибридті (яғни, желіге энергия беретін) ғана емес, сонымен қатар автономды болуға мүмкіндік беретін жүйе бір жарым миллион теңге тұрады.

Қондырғының жүрегі – күн панельдерін, сыртқы желіні және үйді тұтынуды қосатын үздіксіз жұмыс істейтін инвертор. Ол электр энергиясын қайдан алуға болатынын өзі шешеді: егер күн болмаса, аккумулятордан. Егер аккумуляторлардың заряды бітсе, ол бензин генераторын іске қосу туралы бұйрық береді.

Екі бағытты есептегіш қажет болды. Ол нетто-тұтынушының желіден қанша алатынын ғана емес, оның қанша беретінін де есептейді. Есептегіште деректерді берудің автоматты жүйесі бар, бірақ әзірге көрсеткіштер қолмен алынады.

Ең қарапайымы – күн панельдері. Олар шамамен 30 жыл қызмет етеді және ешқандай күтімді қажет етпейді. Кейде оларды шаңнан тазарту қажет болады, бірақ бұл істе жаңбыр көмекке келеді және ең бастысы тегін.

Әрине, кемшіліктер де бар. Қыста күн энергиясын өндіру үш-төрт есе азаяды, бірақ бұл жағдайда да қондырғы шығынын үш-бес жылда «қайтаруға» болады. Әсіресе, электр энергиясының үнемі өсіп келе жатқан тарифін ескерсек.