Шантану Чакраборти, АДБ ЖСОД Орталық және Батыс Азиядағы инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру жөніндегі директоры

Азия даму банкі (АДБ) Азиядағы жетекші көпжақты даму банкі болып табылады және жеке капиталды ұсынуда жетекші рөл атқарады. Жақында АДБ қатарынан екінші жыл «Азия-Тынық мұхиты өңірінің қаржылық даму институттары» (ҚДИ) жыл сайынғы IJ Global сыйлығының лауреаты атанды. Орталық Азияда АДБ бұрыннан бері мемлекеттік органдар қатысатын жобаларды қаржыландыруға бағытталған операцияларда үлкен белсенділік танытып келеді, бірақ соңғы уақытта жағдай айтарлықтай өзгерді, себебі банктіңжеке секторының портфелі мен командасы өңірдегі жеке сектордың инвестициялық қажеттіліктерінің жылдам өсуіне жауап ретінде өсуде. Біздің автор Азия даму банкінің (АДБ) жеке сектордағы операциялар департаментоң (ЖСОД) Орталықжәне БатысАзиядағы инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру жөніндегі директоры, Шантану Чакраборти мырза АДБның жеке сектор инфрақұрылымы саласындағы қызметінің негізгі сәттерін, оның өнімдерін және өңір бойынша көзқарасын бөлісті.

Ш.Ч.: Мен басқарып отырған АДБ бөлімі 16 елдіңжеке инфрақұрылымын қолдаумен айналысады, оның ішінде өңірдің екі ірі экономикасы Қазақстан мен Өзбекстан бар. Меніңбөлімімнің міндеттер аясы аса маңызды, өйткені АДБ-ның 2030 жылға дейінгі стратегиясына сәйкес жеке сектор оның қызметінде маңызды рөл атқарады деп күтілуде.

2024 жылға қарай АДБ-ның жеке сектордағы операциялары оныңжобалар саны бойынша операцияларыныңүштен біріне жетеді деп күтілуде. Бұдан басқа, оның іс-шараларының кемінде 75%-ы гендерлік теңдікке және климаттыңөзгеру салдарын жұмсартуды қолдауға және 2030 жылға қарай бейімделуге ықпал ететін болады.

 АДБ-НЫҢ ПАРИЖ КЕЛІСІМІНЕ ТОЛЫҚ СӘЙКЕСТІККЕ БЕЙІЛДІЛІГІ

Бірнеше жыл бойы біздамып келе жатқан нормативтік қондырғылармен сипатталатын нарықтарға қолдау көрсеттік, сондай-ақ инфрақұрылымдық жобалар үшін ұзақ мерзімді коммерциялық қаржыландыру қолжетімсіз нарықтардағы олқылықтарды анықтап, толтырдық. Соңғы жылдары АДБ климаттың өзгеруін қаржыландыру саласында өте өршіл мақсаттар қойды егер мен аймақтың барлық елдерінде АДБ қызметінің бағытын сипаттайтын бір ортақжеліні сипаттасам, бұл көміртексіздендіру болар еді. Таяуда АДБ 2023 жылғы 1 шілдеге қарай өзінің мемлекеттік сектордағы операцияларына қатысты Париж келісіміне толықсәйкестік міндеттемесін қабылдады; мемлекеттік сектормен байланысты емес операциялардың сәйкестігі 2023 жылғы 1 шілдеге қарай 85%-ға және 2025жылғы 1 шілдеге қарай 100%-ға жетеді. Азия-Тынық мұхиты аймағы коронавирустық пандемиядан (COVID-19) біртіндеп қалпына «жасыл» өсімді қаржыландыру негізгі бағытқа айналады деп күтілуде. Біз сондай-ақ 2019-2024 жылдар ішінде осы саладағы $9 млрд. мөлшеріндегі жиынтық қаржыландыруға бет қоя отырып, бейімделу мен тұрақтылыққа инвестицияларымызды айтарлықтай ұлғайтуды жоспарлап отырмыз.

Өз қызметін Париж келісімінің мақсаттарына сәйкес келтіруүшін АДБ жаңартылатын энергия көздері және оныңдамушы мүше елдерімен (ДМЕ) байланысты, оныңішінде ОрталықАзияда «жасыл» өсу жөніндегі жоспарларды әзірлеуді және іске асыруды қолдауды жалғастырады. Бұл қазба отынға тәуелді салалардан «ауысудың» барлық нысандарын қолдауды және барлық инвестиция элементтеріне климаттың өзгеруіне төзімділікті енгізуді қамтиды.

АДБ ҚҰРАЛДАРЫ МЕН ӨНІМДЕРІ

АДБ энергетика, көлік, сумен жабдықтау, тұрғын үй құрылысы және т.б. сияқты түрлі секторларда жеке сектордың инфрақұрылымымен айналысатын өз клиенттеріне жеке шешімдер ұсынуүшін қаржы құралдарының кең спектріне қол жеткізе алады. Біз жеке сектордағы клиенттеріміздің өршіл мақсаттарын жергілікті валютадағы жаңа ұзақ мерзімді шешімдер арқылы немесе үшінші тараптардың қаржыландыруын ұйымдастыру арқылы жобаларды уақтылы аяқтау және тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) қол жеткізудегі біздің мүше елдеріміздің прогресіне жәрдемдесу үшін қажетті қаржыландыруды және басқа да сарапшылық білімді жұмылдыруға көмекті қолдаймыз. Менің бөлімшем барлық тараптар үшін тәуекел мен кірістіліктің оңтайлы тепе-теңдігіне қол жеткізу үшін қаржылық шешімдерді құрылымдауға жауап береді. Біз қолдайтын қаржыландырудың көп бөлігі шектеулі регресс құқығы бар немесе құқығынсыз жобалық қаржыландыру құрылымы аясында жүзеге асырылатын капиталды көп қажет ететін жаңа жобалар. Қаржыландырудың бұл түрі коммерциялық банктер арқылы әрдайым қолжетімді емес, өйткені ол ұзақ мерзімді берешекке алып келеді, оны өтеу инвестордың балансына емес, белгілі бір жобаның ақша ағынына байланысты болады. Біз серіктестерімізбен, соның ішінде климаттық қорлармен бірлесіп қаржыландыратын жобалар инновациялық, елде бұрын болмаған және қысқа мерзімде жүзеге асырылады. Сондықтан біз өз клиенттеріміз үшін олардың сенімді серіктесі ретінде маңызды рөл атқарамыз деп санаймыз. Банк ресурстарын пайдаланумен қатар,біздің 2030 стратегиямыз ресурстарымыздың әрбір $1 үшін $2,50 мөлшерінде бірлескен қаржыландыру көздерін тарту мақсатында үшінші тараптарды жұмылдыруға көп көңіл бөледі. Біз дамужобаларына бағытталатын жеке капитал көлемін барынша ұлғайтуүшін бірлескен қаржыландыру өнімдерініңүлкен көлемін кеңінен енгіземіз. Бұл өнімдерге, басқалармен қатар, коммерциялық бизнеске қарыз қаржыландыруын ұсыну, кепілдіктердің әртүрлі нысандары, сыртқы көздерден қаржыландыру, соның ішінде кейбіржеңілдікті қорлар, параллель кредиттер және тәуекелдерді үлестіруге қатысу кіреді.

ҚАЗАҚСТАНДА ЖЕКЕ СЕКТОРДЫҢ ЖАҢАРТЫЛАТЫН ЭНЕРГЕТИКАСЫН ҚОЛДАУ

1994жылы ҚазақстанОрталықАзиядағы АДБ-ға қосылған алғашқы ел болды.

Өңірдің аса ірі экономикасы ретінде, Қазақстан өңірдегі «жасыл» күн тәртібінің маңызды қозғаушы күші болып табылады. АДБ-ның Қазақстанмен әріптестігінің Елдікстратегиясы(2017-2021) мұны батыл растайды және тұрақты «жасыл» өсімге жәрдемдесуге ұмтылады. Біздің SSР климаттың өзгеруіне ден қояды, жаңартылатын энергия көздерін дамытады және климаттың өзгеруі мен бейімделудің салдарын азайтуға күш салады.

2013жылы «Жасыл» экономикаға көшудің 2050 жылға дейінгі ұлттық тұжырымдамасы» қабылданған сәттен бастап Қазақстан тұрақты өсу мен таза энергетикаға өзінің берік бейілділігін бірнеше рет көрсетті. Бұл елде қазба отынныңбасым екенін ескерсек, мақтауға тұрарлықіс. Ел өзінің 2020 жылға арналған «жасыл» мақсаттарын сәтті орындап қана қоймай, халықаралық оқиғалар мен түрлі елдердің міндеттемелерін сақтауүшін 2050 жылға арналған одан да өршіл мақсаттарды көздеді. Жеке сектор жетекшілікететін күн энергиясын сәтті жүзеге асырғаннан кейін, ел қазіргі уақытта дәлелденген және жаңа гибрид шешімдер мен энергияны сақтау шешімдерін белсенді түрде зерттеп, нарықты ішінара ашуүшін электр энергиясын сатып алутуралы келісімшарттарды (ЭЭСК) алға жылжытуда және сутектің әлеуетін энергияның таза балама көзі ретінде зерттеуде.

Қазақстанның неғұрлым экологиялық режимге көшуіне қосымша АДБ коммуналдық ауқымдағы жеке сектордың күн энергетикасының екі ірі жобасына жергілікті валютамен ұзақ мерзімді кредиттер берді: Қызылорда облысындағы куаты 50 МВт күн электр станциясы және Жамбыл облысындағы куаты 100 МВт күн электр станциясы. Бұл электр энергиясының жетіспеушілігін жабады және елдің энергия теңгеріміндегі жаңартылатын көздердің үлесін арттырады. Қазіргі уақытта бізде жаңартылатын энергия көздері бойынша бірнеше жоба бар, олардың аясында ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсыну арқылы жаңа нарықтық тетіктерді (мысалы, аукциондарға негізделген тарифтер) қолдауды жоспарлап отырмыз. Біз сондай-ақ қатаң экологиялық стандарттарымыздың сақталуын қамтамасыз ете отырып, осы жобалардың барлығына құндылық қосуға ұмтыламыз.

Климаттыңөзгеруіне бейімделуді және оның салдарын жұмсартуды қаржыландыру АДБ дамуының негізгі бағыты болып табылатындықтан, біз таза энергетикаға біздің инвестицияларымызды қаржыландыру үшін үнемі «жасыл» облигациялар шығарамыз. Қазақстанда 2020 жылғы қарашада АДБ өзініңалғашқы «жасыл» облигацияларын қазақстандықтеңгемен шығарды. Олар Қазақстандағы климаттың өзгеруіне бейімделу және оның салдарын жұмсарту жөніндегі АДБ жобаларының портфелін қаржыландыруға бағытталған АДБ-ның «жасыл» облигациялары бағдарламасы шеңберінде шығарылды. Облигациялардан түскен қаражат Қызылорда және Жамбыл облыстарындағы күн энергетикасының екі жобасын қаржыландыру үшін пайдаланылды.

ӨЗБЕКСТАНДАҒЫ ЖЕКЕ СЕКТОРДЫҢ ЖАҢАРТЫЛАТЫН ЭНЕРГЕТИКАСЫН ҚОЛДАУ

Өзбекстан ОрталықАзиядағы жаңартылатын энергия көздерінің тағы бір ірі нарығы болып табылады, онда қазіргі уақытта кең ауқымды реформалар жүргізілуде, олар соңғы жылдары инвесторлардың айтарлықтай қызығушылығын тудырды. Ел АДБ-ға 1995 жылы қосылды және күшті «жасыл» күн тәртібімен жеке сектор басқаратын серпінді және инклюзивті нарықтық экономика құруғаұмтылады.

Бірақ Өзбекстан қазба отынға да қатты тәуелді, өйткені оның электр энергиясының көп бөлігі табиғи газбен қамтамасыз етіледі. Оның ескірген электр жүйесі электр энергиясын беру мен таратуда үлкен шығындарға әкеледі. Электр энергиясының тапшылығы әсіресе оңтүстікжәне батыс аймақтарда қатты сезіледі,онда кейбір мектептер мен ауруханалар электрмен қамтамасызетіл мегендіктен, толық қуатпен жұмыс істей алмайды.

Дегенмен, Өзбекстанда әлемдегі ең көне күн зертханаларыныңбірі бар екенін ескерсек, қазір ол 2030 жылға қарай 8 ГВт қосымша жаңартылатын қуаттылықтар салуды және 2050 жылға қарай нөлдік шығарындыларға қол жеткізуді жоспарлап отырғаны таңқаларлық емес. Өзбекстан өз экономикасын ашып, ұзақ мерзімді міндеттемелерді өз мойнына алып, бәсекеге қабілетті тендерлерге көшкен кезде, біз бүкіл әлемнің жетекші инвесторлары мен несие берушілерінің өте жақсы құрылымдалған келісімшарт құрылымдары аясында банк үшін қолайлы ДПЭ-мен оның кең ауқымды, ашық аукциондарында бәсекелестікке мүдделі өсіп келе жатқан тәбетін байқаймыз. ОларАДБ, ХҚКжәне ЕҚДБ сияқты көпжақты ұйымдар жүргізетін мәмілелер бойынша кең консультативтік жұмыс негізінде әзірленді. Жобаларды әзірлеу мен шарттарды берудің осындай ашық тәсілінің нәтижесі соңғы айларда рекордтық үш төмен тариф болды, бұл Өзбекстанда өндірудің орташа құнынан айтарлықтай төмен.

Өзбекстанның соңғы екі жылдағы ілгерілеуі өте әсерлі. Ол МЖӘ-нің сенімді режимін әзірледі, жаңартылатын энергия көздері саласындағы қаржыландырылатын жобалар пулын кеңейтіп, рекордтық тарифтерге қол жеткізді, оның ішіндеадб ұсынған шерабадтағы күн энергиясы жөніндегі жобаүшін ол Орталық Азиядағы экологиялық таза, қолжетімді және тұрақты 457 мвт қуаты бар ең ірі күн жобасы болады.

Жаңартылатын энергия көздері бойынша бірнешежоба қаржылықжабылуға қол жеткізді. Мұны бірінші болып 100 МВт «Нур Навои» күн паркі, жаңартылатын күн энергиясы нарығында мәміле жасағаны үшін IJ Global-дан жыл марапатын алған және біздің даму серіктестерімізбен бірге қаржыландыру құрметіне ие болған алғашқы тәуелсіз энергетикалық жоба (ТЭЖ) болды.

Зауытүшін қаржыландыру пакетінеАДБ-дан, АДБ басқаратын Азиядағы жеке сектор үшін II Канадалық климаттық қордан (ЖСККҚ II) және Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкі (ХҚДБ) ұсынған төлем кепілдігімен Халықаралық қаржы корпорациясынан (ХҚК) қарыздар кіреді.

Электр станциясын Өзбекстанның орталық бөлігіндегі Навои қаласының маңында Біріккен Араб Әмірліктерінде орналасқан, жаңартылатын энергия көздері саласындағы әлемдік көшбасшы Abu-Dhabi Future Energy Private Masdar компаниясы салып жатыр.

Бұл 100 МВт инновациялықжоба жылына шамамен 258,2 ГВт*сағтаза энергия өндіреді, ол көмірқышқыл газының шығарылуын жылына 157 502 тоннаға азайтады. Өндірілген энергия Өзбекстан ұлттық электр желісіне электр энергиясын сатып алу туралы 25 жылдық шартқа сәйкес сатылады.

COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫНАН КЕЙІН БАРЫНША «ЖАСЫЛ» БОЛАШАҚТЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ЖОЛЫ

Қазіргі уақытта бізайтарлықтай технологиялық жетістіктердіңжәне ОрталықАзиядағы жаңартылатын энергия көздері құнының күрт төмендеуінің куәсі болып отырмыз. Бұл, негізінен, қазба отынға негізделген олардың экономикасын көміртексіздендіру бойынша үкіметтердің берік міндеттемелерімен үйлесе отырып, Қазақстан мен Өзбекстанға энергетикалық көшу мәселелеріне тиімді ден қоюға мүмкіндік береді. Біз АДБ ресурстарын жұмылдыру және Орталық Азиядағы «жасыл» әрі таза болашақты қамтамасыз етуге көмек көрсету арқылы осы көшті қолдауды тағатсыздана күтеміз.