Сәуле Бишімбаева, «ХЖТИЖО» КЕАҚ Технологияларды коммерцияландыру бойынша құзыреттер орталығының басшысы, PhD in Economics

Қазақстан әлемдік трендтерге сүйене отырып, климаттың өзгеруіне қарсы күресте 2060 жылға қарай көміртекті бейтараптыққа қол жеткізу, сондай-ақ орнықты даму бойынша Орталық Азияның өңірлік Климаттық хабына айналу сияқты өршіл мақсат қойып отыр.

Осыған байланысты ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ағымдағы жылғы 21 шілдеде Шолпан-Атада өткен Мемлекет басшыларының таяудағы 4-ші консультативтік кездесуінде Орталық Азия елдерінің климаттың өзгеру салдарын еңсерудегі күш-жігерін шоғырландыру және шұғыл бірлескен шаралар қабылдау қажеттілігін ерекше атап өтті:

«...Күш-жігерімізді жұмылдырмай, Орталық Азиядағы климаттың өзгеру салдарын еңсеру мүмкін емес. Сондықтан бірлескен іс-қимылдарды үйлестіру үшін Қоршаған ортаны қорғау және аймақтағы климаттың өзгеруіне қатысты келісілген саясат жүргізу жөніндегі Орталық Азия елдерінің жобалық кеңсесін құруды ұсынамыз.»

Мемлекет басшысының бұл ұсынысы Орталық Азия елдері бетпе-бет келіп отырған қазіргі заманғы климаттық сын-қатерлермен температураның көтерілуі, су және энергетикалық ресурстарға сұраныстың артуымен тығыз байланысты, нәтижесінде бұл өңірдің жаһандық ауқымдағы экологиялық қауіпсіздігіне әсер етеді.

Бұл сын-қатерлер инновациялар мен технологиялық әзірлемелердің жекелеген бағыттарын («таза» энергетика, қалдықсыз технологиялар, суды тиімді басқарудың жаңа технологиялары, конвергентті технологиялар және т. б.) озыңқы дамыту қажеттілігін талап етеді, олардың көпшілігі бойынша Орталық Азия елдерінде белгілі бір негіздер бар, алайда оларды игеру мен енгізудің төмен деңгейі байқалады.

Мәселен, АҚШ-тың Йель университетінің Экологиялық саясат және құқық орталығының рейтингісіне сәйкес Орталық Азия елдері экологиялық тиімділік рейтингісінде өте төмен позицияға ие.

180 елдің ішінде Қазақстан 85-орынды (индексі 44,7), Өзбекстан 89-орынды (44,3), Түрікменстан 92-орынды (43,9), Қырғызстан 105-орынды (индексі 39,8), Тәжікстан Алжир мен Буркино Фасодан кейін 114-орынды (индексі 38,2) иеленді. Бұл ретте Орталық Азияның барлық бес еліндегі артта қалудың жалпы үрдісі өсуде, ал ауаның ластану көрсеткіші жыл сайын нашарлауда.

Бұл рейтинг респонденттердің екі ірілендірілген көрсеткіштерінің экожүйенің өміршеңдігі мен қоршаған ортаның жай-күйінің көмегімен есептелді, олар, өз кезегінде, 32 көрсеткіштен қалыптасты:

-     Ауа сапасы;

-     Ластаушы заттардың шығарындылары (SO2, NOx);

-     Су ресурстары, ауыз су;

-     Климаттың өзгеруі (CO N2O, CH4, GHG);

-     Биоалуантүрлілік және тіршілік ету ортасы;

-     және басқалары.

Орталық Азия елдерінің экологиялық тиімділігінің төмендігі өңірдің экологиялық проблемаларының ушығуының, сондай-ақ Орталық Азия елдерінде экологиялық таза технологияларды енгізудің төмен деңгейінің салдары болып табылатындығын, оның ішінде климаттың өзгеруі мен қоршаған орта проблемаларын шешуде Орталық Азия елдері арасында тығыз өзара іс-қимылдың болмауының салдары болып табылатынын тағы да растайды.

Бұл ретте ОА елдерінің жалпы проблемалары н келесідей белгілеуге болады:

• Температураның жоғарылауы, климаттың жылынуы. Соңғы 40-50 жылда температураның жоғарылауы Орталық Азия аумағында байқалады, бұл әлемдік орташа мәндерден асады. Ыстық күндер саны 40 °С-ден жоғары, бұл ауыл шаруашылығына және адамдардың әл-ауқатына теріс әсер етеді.

•     Арал теңізінің қасіреті. Орталық Азияның жаһандық экологиялық апаттарының тарихындағы ең ірі апаттардың бірі Арал теңізінің қасіреті болып табылады. Арал өңірінің дағдарыс аймағы Түркіменстан, Қазақстан және Өзбекстан, сондай-ақ жанама

Тәжікстан мен Қырғызстан аумақтарын қамтиды.

•     Су ресурстарын трансшекаралық басқару проблемалары. ОА елдерінде ортақ экожүйелер мен өзендер бар, онда трансшекаралық суларды тепе-тең бөлу проблемасын шешу қажет.

Осы және басқа да көптеген экологиялық проблемаларды еңсеру үшін Орталық Азия елдері тепе-теңдік пен қауіпсіздікті сақтайтын және қоршаған ортаны қалпына келтіретін тиімді әрі үнемді «жасыл» технологияларды технологиялық қайта құруды және тез алмасуды қажет етеді. Оларды инновацияларды дамыту және өңір елдерінде «жасыл» технологияларды енгізу үшін қолайлы орта құру жолымен жасыл экономикаға көшу үшін экологиялық сын-қатерлерге жауап беру үшін Орталық Азия елдеріндегі барлық әріптестердің күш-жігерін біріктіру арқылы ғана бірлесіп шешуге болады.

ЮНИДО деректері бойынша жасыл технологиялардың әлемдік нарығы таяудағы онжылдықта 6,4 трлн АҚШ долларын, оның ішінде дамушы елдерде «жасыл» бизнесті дамыту үшін 1,7 трлн АҚШ долларын құрайтынын атап өту қажет.

Сондықтан ОА елдері үшін климаттық күн тәртібі шеңберінде өңірлік ынтымақтастық арқылы Еуразиялық экономикалық кеңістікте жасыл компаниялардың өсу қозғаушысы болуға жаңа мүмкіндіктер мен перспективалар ашылуда.

ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРЛІК КЛИМАТТЫҚ ХАБТЫҢ КӨШБАСШЫСЫ

2021 жылы Глазго қаласында өткен COP 26 климаттық каммиті шеңберінде Қазақстан өңірлік және трансшекаралық сипаттағы экологиялық проблемаларды шешу үшін Орталық Азияның Климаттық хабын құруды ұсынды.

Қазіргі кезде Қазақстанның өңірлік жасыл технологиялар платформасы Орталық Азия климаттық хабын (Green Climate hub) ұйымдастыруда көшбасшы болуға барлық мүмкіндіктері бар.

Қазақстан бүгінгі күні Орталық Азияда Париж келісіміне қол қойған алғашқы елдердің бірі болып табылады және «жасыл» экономикаға көшу тұжырымдамасына сәйкес 2050 жылға қарай ЖІӨ-ні 3%-ға, 2030 жылға қарай ЖЭК үлесін 15%-ға дейін ұлғайтуы, 2030 жылға қарай парниктік газдар шығарындыларын 1990 жылғы деңгейден 15%-ға қысқартуы тиіс.

Қазақстанның Орталық Азия өңіріндегі географиялық орналасуын және жасыл технологиялар үшін қаржылық және институционалдық мүмкіндіктерді дамыту ниетін ескере отырып, Қазақстан бизнесті және барлық мүдделі тараптарды қолдау үшін жасыл технологиялар саласындағы инновациялық белсенділікті тарту орнына айналу үшін құнарлы негіз болып табылады.

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ХАБТАР ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

Массачусетс технологиялық университетінің (MIT) анықтамасы бойынша инновациялық хабтар — өзара байланысты технологиялық компаниялар мен технологияларға тапсырыс берушілердің тығыз желілері шоғырланған инновациялық белсенділікті тарту орталықтары.

Әдетте, хабтар бұл әр түрлі салалар мен аяларда инновацияларды жедел дамыту және ілгерілету үшін қолайлы ортаны ынталандыру арқылы экономиканың мүмкіндіктерін жандандыру үшін жағдайлар жасалатын арнайы аумақтар немесе кеңістіктер.

Инновациялық хабтардың негізгі міндеті кәсіби инновациялық платформаларды құру және қолдау, олардың табысы жеке және мемлекеттік сектордағы барлық негізгі әріптестердің тартылуына байланысты.

Әдетте, инновациялық хабтар меншік құқығында немесе өзге де заңды негіздерде бірыңғай материалдық-техникалық кешенге ие дербес заңды тұлғалар ретінде құрылады, онда тиісті салада немесе аяда технологиялық кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасалады.

Айта кету керек, GreenTech хабын құру 25.06.2020 жылы ҚР Экология, гео¬логия және табиғи ресурстар министрлігі (бұдан әрі ЭГТРМ) бекіткен Green tech технологиялық платформасын дамытудың жол картасын іске асырудың негізгі шараларының бірі болып табылады және 3 компонентті жүзеге асыруға бағытталған.

Жол картасы (Сурет 2) Мемлекет басшысының тапсырмалары шеңберінде (23.08.2019 жылғы тіркеу №19-01-7.30) Цифрлық даму, инновациялар, және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігімен (бұдан әрі ЦДИАӨМ) бірлесіп әзірленді, онда елдің инновациялық саясатында «жасыл» технологияларды дамытуды басымдандыру бойынша тәсілдер пысықталды.

GreenTech хабтың қызметі стартаптарды ерте сатыларда сервистік қолдау, акселерация және бизнес-инкубациялау жүзеге асырылатын стартаптарды дамыту үшін ынталандырудың экономикалық шараларымен (батареялар, машиналар, күн панельдері, сенсорлар, микро-желілердің компоненттері және т.б.) өнім инновацияларын коммерциаладыруға бағытталады. Бұл елдегі жасыл жобалардың 70%-дан астамы енгізуге дайындықтың ерте сатысындағы жобаларға жататындығымен байланысты.

GreenTech хабын құру мемлекеттік қолдау құралдары мен арнайы салық артықшылықтарының көмегімен «жасыл» технологияларды дамыту және технологиялық кәсіпкерлікті дамыту үшін инновациялық ортаны ынталандыру арқылы экономиканың мүмкіндіктерін жандандыруға мүмкіндік береді.

GCIP-KAZAKHSTAN БАҒДАРЛАМАСЫН ІCКЕ ҚОСУ

1.    Заңнамаға өзгерістер енгізу;

Биылғы жылы ЖЭҚ/ЮНИДО-мен бірлесіп 3 жылдық GCIP Kazakhstan «Қазақстанда таза технологиялар саласындағы инновациялардың жаһандық бағдарламасы Қазақстанда жасыл жұмыс орындарын құру үшін ШОК-та таза технологиялар және кәсіпкерлік саласындағы инновацияларға жәрдемдесу» бағдарламасын іске қосу GreenTech Climate хабын құру үшін жақсы негіз бола алады.

Жобаның бірегейлігі Қазақстан 15 дамушы елді қамтитын ірі GZIP жаһандық платформасының бір бөлігіне айналып, үш құрамдауышты іске асыру құралы бойынша трансформациялық өзгерістерді жүзеге асыруға бағытталған (Сурет 3).

Бүгінгі таңда GCIP 10 елде: Түркия, Үндістан, Армения, Малайзия, Таиланд, Пәкістан, Оңтүстік Африка, Марокко, Молдова, Украинада ұлттық Cleantech акселераторлары мен инкубаторларын құру үшін негіз болды.

Жыл сайын жасыл стартаптардың ұлттық конкурсы өткізіледі, ол кейіннен стартаптарды акселерациялау, тәуекелдерді төмендету және оларды әлеуетті инвесторлармен, клиенттермен және серіктестермен байланыстыру түрінде қолдау үшін бүкіл ел бойынша неғұрлым перспективалы инновациялық кәсіпкерлерді анықтайды.

Бұл ұзақ мерзімді перспективада экологиялық таза технологиялардың пайда болуына, өрістетілуіне және енгізілуіне кедергі келтіретін нарық пен саясаттың кемшіліктерін жоюға мүмкіндік береді, бұл Қазақстанға неғұрлым экологиялық экономикаға секіріс жасауға көмектеседі.

CUP-Kazakhstan (Сурет 3) конкурсында кәсіпкер әйелдерге, жаттықтырушыларға, тәлімгерлерге (кемінде 35%) артықшылық беріледі.

GREEN CLIMATE HUB МИССИЯСЫ МАҚСАТТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ:

✓ Green Climate hub Орталық Азия мемлекеттерінің климаттың өзгеруіне бейімделуі, «жасыл» технологияларды коммерцияландыру және трансферттеу саласындағы инновациялық қызметті іске асыру үшін қолайлы жағдайлар жасалатын арнайы аумақ.

✓  Миссия Green Climate hub Орталық Азия өңірінің жасыл технологиялар саласындағы инновациялық жобалары мен серпінді компанияларын дамыту орталығы, сондай-ақ технологиялық кәсіпкерлік және дарынды мамандардың сындарлы тобын тарту орталығы болу және сол арқылы Орталық Азия елдерінің «жасыл» экономикаға көшупроцесін жеделдету.

✓ Green Climate hub құрудың мақсаты парниктік газдар шығарындыларын азайтудың салааралық және көпжақты тәсілі және ОА елдерінің компаниялары үшін жасыл технологиялардың тұрақты өңірлік инновациялық экожүйесін құру арқылы жасыл технологиялар саласындағы инновацияларды мынадай бағыттар бойынша ілгерілету:

• Баламалы энергетика (оның ішінде сутегі энергетикасы)

• Энергия тиімділігі

• Трансшекаралық суларды бейімдеу, пайдалану

• Қалдықтарды басқару

• Жасыл құрылыс

• Заманауи матералы мен химикаттар

• Көлік

✓ Green Climate hub негізгі міндеті экологиялық-экономикалық тиімділікті (және соның салдарынан әлеуметтік тиімділікті) ескере отырып, өндіріске одан әрі енгізу үшін «жасыл» технологиялар мен жобалардың сапалы ағынын қамтамасыз ету, яғни қоршаған ортаға теріс әсерді азайту және халықтың өмір сүру сапасын жақсарту.

GREEN CLIMATE HUB ҚАЛАЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙ АЛАДЫ

Тиісті саяси қолдаудың арқасында Green Climate hub өңірлік инновациялық платформа «жасыл» технологиялардың экожүйесін құруда, ОА елдері климатының өзгеруіне бейімделу процесін үйлестіруде, бәрінен бұрын Орталық Азия өңірінің технологиялық сұранысына бағдарланған технологияларды коммерцияландыруда және трансфертте негізгі рөл атқара алады.

GREEN CLIMATE HUB ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ:

1-бағыт

Коммерциялық табысты компанияларды дамыту үшін ОА елдерінің жасыл технологиялар саласындағы компанияларына тұрақты қолдау көрсету;

2-бағыт.

Жаңа өңірлік жобалар мен бағдарламалар құру үшін кәсіпкерліктің қолайлы инновациялық экожүйесін нығайту;

3-бағыт

Орталық Азия елдері арасында технологиялар трансферті және құзыреттер алмасу;

4-бағыт

Өңірдің ОА экологиялық ақпаратына мониторинг және жинау;

5-бағыт

ОА елдерінің іс-қимылдарын үйлестіру және келісу.

1- БАҒЫТТЫ ІСКЕ АСЫРУ

«Жасыл» технологиялар саласындағы компаниялар типтік компаниялардан бизнес көбінесе физикалық компоненттерге (батареялар, машиналар, күн панельдері, сенсорлар, микро-желілердің компоненттері және т.б.) негізделетіндігімен ерекшеленеді. Сондықтан, мысалы, IT технологиялардан (процестік инновациялар) айырмашылығы «жасыл» технологияларды коммерцияландыру және енгізу (өнімдік инновациялар) — бұл неғұрлым күрделі процесс және компаниялардың «өлім алқабы» ұзағырақ.

Компаниялардың мықты болуы үшін уақыт, қаржылық қолдаудың жоғары деңгейі, сонымен қатар жетістікке жету үшін әр түрлі дағдылар мен машықтардың болуы қажет: прототиптердің жедел дамуы, зияткерлік меншікті қорғау, өндірісті құру және кейіннен масштабтау, нарыққа шығу стратегиясы.

Сондықтан жобаларды ОА нарығында және ЖКСБ елдерінің халықаралық нарықтарында енгізгенге дейін оларды дамытудың барлық кезеңдерінде «жасыл» компанияларға тұрақты қолдау қажет.

Green Climate hub барлық ғылыми зерттеулер аяқталған және қасиеттері мен артықшылықтары бар, оларды коммерциялық клиенттер бағалап, мақұлдауы мүмкін нақты анықталған өнімнің немесе қызметтің бар екендігінің дәлелі болған кезде дайын және сынақтан өткен технологиясы бар жобаларды қарастырады. «Жасыл» технологияларды коммерцияландыруға жәрдемдесу өнім нарықта табысты іске қосылған кезде аяқталады.

Кәсіпкерлерді тұрақты қолдау аксе-лерация, технологиялық бизнес-инкубациялау (бұдан әрі ТБИ) бағдарламалары кәсіпкерлерге ақпараттық, технологиялық, заңдық, экономикалық көмек-инвесторлардың/клиенттердің желілеріне мүмкіндіктер мен қолжетімділікті беретін жобаларды үздіксіз қолдау бағдарламалары көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.

ТБИ шеңберінде Green Climate hub мынадай қызметтер кешенін көрсете алады: жобаларды сараптау, маркетингтік қызметтер, прототиптер жасауға, бизнес жоспарларды әзірлеуге, заңдық, ақпараттық және консультациялық сүйемелдеуге, инвестициялар тартуға, жобаларды басқаруға көмек көрсету, сондай-ақ ОА және ЖКСБ елдерінде «жасыл» жобаларды іске асыру үшін қажетті өзге де қызметтер.

Елдердің БҰҰ айқындаған ТДМ-ға қол жеткізуі үшін үздік әлемдік практикалар негізінде жасыл қаржыландыруды ілгерілету әдістері қолданылады. Қазақстанда мұндай қызмет түрлері бірыңғай таксономияға жіктелген, сонымен қатар Қазақстанда жаңа экологиялық кодекс деңгейінде ең үздік қолжетімді технологиялар мен жасыл технологиялар арасындағы өзара байланыс бекітілген. Бұл оң тәжірибені Орталық Азия өңірінің барлық елдеріне беру ұсынылады.

ТБИ бағдарламалары арқылы жанжақты қолдаудың және жасыл компанияларды ынталандырудың көмегімен ОА елдерінің Жасыл климаттық технологиялар саласындағы технологиялық трансформациясын түбірімен жоюға болады. Бұл ретте кез келген «жасыл» технологияны енгізу оның экологиялық-экономикалық тиімділігі тұрғысынан, яғни қоршаған ортаға және адамдардың денсаулығына әсерін ескере отырып бағаланады.

2-БАҒЫТТЫ ІСКЕ АСЫРУ

Елдердің озық тәжірибесін негізге ала отырып, инновациялық платформа «жасыл» технологиялардың экожүйесі құрылады, ол нарықтың барлық ойыншыларын жаңа өнімдер мен технологиялық шешімдер жасау мақсатында ақпараттық, технологиялық және қаржылық ресурстарды ынтымақтастық және біріктіру үшін мамандандырылған компанияларды, ірі бизнесті, ШОБ, билік органдарын, даму институттарын, ҒЗИ мен ЖОО, ҮЕҰны біріктіретін болады.

Бұл платформа «жасыл» технологиялар нарығының ойыншылары арасындағы алшақтықты жояды және инновацияларды дамыту және түрлі мүдделі тараптар дың құзыреттерін біріктіру есебінен бәсекелестік артықшылықтарды пайдалану үшін қолайлы орта құру үшін негіз болады, сайып келгенде ОА елдерінің бірлескен жобалары мен бағдарламаларын құруға әкеледі. Инновациялық платформаның табысы мемлекеттік, ғылыми және бизнес сектордағы барлық әріптестердің тартылу дәрежесіне байланысты болады.

Бұл үшін құзыреттер картасы жасалады (карталау) бұл инновациялық платформа қатысушыларының күшті және әлсіз жақтарын анықтауға мүмкіндік беретін ұйымдардың білімін, дағдылары мен байланыстарын анықтау және оларды кешенді сыныптау процесі. Бұл платформаның қатысушылары арасындағы бірлескен қызмет пен ынтымақтастық арқылы қай бағытты жақсартуға болатындығын анықтауға және қолда бар күшті пайдалану үшін нақты стратегия жасауға мүмкіндік береді.

Тиімді болу үшін Green Climate hub әр түрлі серіктестердің шеңберін қамтуы керек, білім мен тәжірибенің бірқатар көздерін пайдалануға негізделуі керек, сонымен қатар икемділік пен үйлесімділікті сақтай отырып, ресурстардың әр алуан түрлерін қолдануы керек. Серіктестерді тарту, ынталандыру және бір-бірімен ынтымақтастыққа сендіру қажет.

Инновациялық платформаның тиімді жұмыс істеуі елдердің ынтымақтастығына, мемлекеттің бизнеспен, жұртшылықпен және халықаралық ұйымдармен әріптестігіне негізделген Орталық Азия елдері арасында жаңа «жасыл» технологиялардың таралуына ықпал ететін болады. Бұл ретте, жасыл технологиялар мен жобаларды ілгерілету және енгізу бойынша практикалық нәтижелерге назар аудару маңызды тарап болып қала береді.

Ол үшін құзыреттер картасы жасалады (картаға түсіру) бұл инновациялық платформа қатысушыларының күшті және әлсіз жақтарын анықтауға мүмкіндік беретін ұйымдардың білімін, дағдылары мен байланыстарын анықтау және оларды кешенді сыныптау процесі.

Бұл платформаның қатысушылары арасындағы бірлескен қызмет пен ынтымақтастық арқылы қай бағытты жақсартуға болатындығын анықтауға және қолда бар күшті пайдалану үшін нақты стратегия жасауға мүмкіндік береді. Инвесторлар, жобаларды/технологияларды әзірлеушілер және НҚА өкілдері кездесетін нетворкингтік іс-шаралар, семинарлар, технологиялық брокерлік оқиғалар тұрақты негізде өткізілетін болады, соның салдарынан командалар, әріптестер қалыптастырылады.

Сондай-ақ, инновациялық плат¬форма ақпараттың үлкен ағынын жүйелендіру және өңірдің барлық серіктестері үшін «жасыл» технологиялар саласында бірыңғай терезе болу үшін цифрлық алаңмен күшейтілуі мүмкін.

3-БАҒЫТТЫ ІСКЕ АСЫРУ

Технологиялар трансферті мен ОА елдері арасындағы құзыреттер алмасу климаттың өзгеруіне бейімделуге және өңір елдерінің ортақ экологиялық проблемаларын шешуге бағытталады.

Қазіргі уақытта ЖКСБ 16 елі арасында хартияға қол қойылды, оған ОА-ның жаңа елдері кіреді.

Алайда, технологиялар трансферті, ОА елдері арасында білім мен құзырет алмасу жөніндегі практикалық қызметті бастау үшін ОА елдері арасында озық әлемдік тәжірибе негізінде технологиялар трансфертінің тетігін әзірлеу қажет. Бұл ретте, әрбір елдің зияткерлік меншікті қорғау саласындағы ұлттық заңнамасын ескеру, технологияларды беру немесе АЖ-ны бірлесіп иелену жөніндегі жалпы нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу қажет. Сондай-ақ ОА-ның барлық елдері WIPO GREEN және т.б. сияқты түрлі халықаралық технологиялар трансферті желілеріне қосылуы тиіс.

Құзыреттермен алмасу шеңберінде ұлттық деңгейде ОА елдерінде ең озық қолжетімді технологияларды (ЕОҚТ) енгізу бағытында қозғалыс қажет. Көптеген мемлекеттердің үкіметтері ЕОҚТ-ға негізделген тәсілді қолдануға күш салуда. ОА елдерінде Қазақстан ЕОҚТ енгізу тәсілдерін қолданған бірінші мемлекет болып табылады және осы тәсілді енгізу бойынша өзінің тәжірибесімен, білімі мен құзыретмен бөлісе алады.

4-БАҒЫТТЫ ІСКЕ АСЫРУ

Климаттың өзгеруіне қарсы күрес ұзақ мерзімді стратегиялық тәсілді және экологиялық жағдайдың мониторингін талап етеді. Осындай бағыттардың бірі климаттың өзгеруіне бейімделу және оның күтілетін салдарына дайындық. Бейімделу бұл ұлттық, аймақтық және халықаралық деңгейлердегі барлық адамдарға әсер ететін жаһандық міндет.

Сонымен бірге, тәуекелдерді дәл анықтау мақсатында шараларды дұрыс жүзеге асыру үшін климаттың өзгеруі және оның өзгеру салдары кезіндегі жағдайларды модельдеу қажет. Осыған байланысты, Орталық Азия елдеріне интеграцияланған цифрлық ақпараттық жүйе құру қажет болуы мүмкін. Айта кету керек, бұл бағыт өте кең және уақытты қажет етеді, бұл оны жеке тәуелсіз бағытқа шығаруды қажет етуі мүмкін.

Осыған байланысты, Орталық Азия елдеріне интеграцияланған цифрлық ақпараттық жүйесі бар Жағдаяттық орталық құру талап етілуі мүмкін. Бұл бағыт өте ауқымды әрі көп еңбек пен қомақты қаржылай салымдарды қажет ететінін айта кеткен жөн.

5-БАҒЫТТЫ ІСКЕ АСЫРУ

Жоғарыда аталған бағыттарды тиімді іске асыру үшін Орталық Азия елдерінің іс-қимылдарын нақты үйлестіру және келісу қажет. Осыған байланысты өзара іс-қимыл тетігін келісу, кейіннен заңды ресімдеу, сондай-ақ қолданыстағы бағдарламаның тиімділігін мониторингтеу қажет.

Green Climate hub қызметінің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі Орталық Азия елдерінің үйлестіру орталығын құру болады, онда қызметті нақты үйлестіру, мони¬торинг және бағалау, сондай-ақ білімді қамту және тарату жүзеге асырылады. Осыған байланысты мұндай үйлестіру орталығының рөлін Шолпан-Атада мемлекет басшыларының кездесуінде құрылуы туралы айтылған Орталық Азия елдерінің Жобалау офисі атқара алар еді.

Өңірлік өзара іс-қимылды дұрыс құру және жұмыс істеп тұрған бизнес-модельдерді енгізу кезінде Green Climate hub климаттық күн тәртібін іске асырудың және Қазақстанның Париж келісімінің мақсаттарына қол жеткізуінің тиімді өңірлік тетіктерінің бірі бола алады. Сондықтан, Green Climate hub экологиялық таза технологиялар саласындағы инновациялық хабтың жұмыс істеуінің тиімді бизнес-моделін іске асыруда табысты тарихы бар тәжірибелі халықаралық әріптеспен бірлесіп құрылғаны жөн.

ҚОРЫТЫНДЫ

Осылайша, Green Climate hub құру жүйелі тәсілді пайдалана отырып, технологиялық трансфор¬мация жүргізуге, сондай-ақ «жасыл» бизнесті құру және технологиялық кәсіпкерлікті дамыту, инвестициялар тарту үшін қолайлы ортаны ынталандыру арқылы Орталық Азия елдері экономикаларының мүмкіндіктерін жандандыруға мүмкіндік береді.

Шын мәнінде, Green Climate hub бұл өңірлік экологиялық проблемаларды өзара тиімді және өзін-өзі ақтайтын негізде шешу тәсілі, мұнда өндірістерді жаңғырту экологиялық-экономикалық тиімділік тұрғысынан, яғни оның қоршаған ортаға әсерін ескере отырып, сондай-ақ технологияларды әзірлеушілер үшін де, өнеркәсіптік компаниялардың өздері үшін де тиімділікпен бағалануға тиіс.

Орталық Азия елдері үшін пайда:

Озық тәжірибе экология және қоршаған ортаны қорғау саласындағы жаңа білімді игеру қарқынын климаттық өзгерістерге бейімделу, технологияларды коммерцияландыру және өңірлік мемлекеттік саясат деңгейінде ынталандырылатын және қолдау көрсетілетін технологиялық кәсіпкерлікті дамыту саласындағы белсенді келісілген шаралар мен өзара іс-қимыл кешенінің көмегімен айтарлықтай жеделдетуге болатынын айқын көрсетеді.

«Green Climate Hub» Орталық Азия жасыл технологиялар хабын құру Орталық Азия елдерінің негізгі міндеттерін шешуге мүмкіндік береді:

Қазақстан үшін жасыл технологияларға арналған инновациялық белсенділік аумағы Green Climate hub құру «Қазақстан 2050» стратегиясы және Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама көрсеткіштеріне қол жеткізуді жақындатады және Орталық Азияның барлық елдерімен технологиялық ынтымақтастық пен технологиялар алмасуды жолға қояды.

1.    Қоршаған орта проблемаларын шешу үшін ұлттық және өңірлік деңгейлерде Орталық Азиядағы көп секторлы ынтымақтастыққа жәрдемдесу.

2.    Орта Азияда ШОБ және барлық елдердің кәсіпкерлік қоғамдастығының қатысуымен сектораралық диалог орнату.

3.    Орталық Азияға қоршаған ортаны басқару және тұрақты даму саласындағы озық білімді, үздік халықаралық практикалар мен технологияларды тартуға жәрдемдесу.

Қазақстан үшін жасыл технологияларға арналған инновациялық белсенділік аумағы Green Climate hub құру «Қазақстан 2050» стратегиясы және Қазақстан Республикасының «жасыл» экономикаға көшуі жөніндегі тұжырымдама көрсеткіштеріне қол жеткізуді жақындатады және Орталық Азияның барлық елдерімен технологиялық ынтымақтастық пен технологиялар алмасуды жолға қояды.

Бұған қоса, 2012 жылы БҰҰ-ның «Рио+20» Орнықты даму жөніндегі дүниежүзілік саммитінде барлық тараптар үшін ашық өңіраралық тетік ретінде мақұлданған өңірдегі «жасыл» экономикалық өсуді күшейтуге бағытталған «Жасыл көпір» серіктестік бағдарламасын іске асыруға мүмкіндік береді. Бұл ретте, «Жасыл көпір» серіктестік бағдарламасының (бұдан әрі ЖКСБ) басты мақсаты XXI ғасырдың ортасына қарай әлемнің барлық елдерінің энергетикалық және өзге де табиғи ресурстарды оңтайлы деңгейде тұтынуына қол жеткізу.

Орталық Азия Green Climate хабын дамыту Орталық Азия елдері үшін елеулі пайда әкеледі және жаңа жасыл жұмыс орындарын құруға, өңірдің өнеркәсіптік кәсіпорындарының экологиялық проблемалары үшін технологиялық шешімдер табуға мүмкіндік береді, бұл кейіннен елдердің қоршаған ортасының жай-күйін жақсартады.

Бұл Орталық Азия елдерінде «жасыл» технологияларды жеделдете ілгерілетудің нақты практикалық жүйесін құруға мүмкіндік береді, соның нәтижесінде табысты коммерциялық іске асырылған «жасыл» технологиялар мен жобалардың саны артады. Ал бұл, өз кезегінде, жергілікті және өңірлік экономика үшін қосылған құнды ұлғайтады, Орталық Азия елдерінің климаттық технологиялар саласындағы интеграциясын күшейтеді және жаңа «жасыл» жұмыс орындарын құруға алып келеді.

Азия елдерінің «жасыл» технологиялар саласындағы интеграциясын күшейтеді және жаңа «жасыл» жұмыс орындарын құруға алып келеді.