Қазақстанның жаңартылатын энергетика жобаларына инвесторлар үшін елеулі тәуекелдердің бірі ұлттык, валюта бағамының құбылмалылығына байланысты тәуекел болып табылады. Қазіргі уақытта ЖЭК жобаларын іріктеу бойынша барлык, аукциондық сауда-саттық ұлттық валютада өтуде. ЖЭК объектілерінің құрылысын іске асыру үшін қолданыстағы нормаларға сәйкес белгіленген мерзімдер бөлінеді: күн станциялары үшін - 24 ай, жел станциялары үшін - 36 ай, суэлектр станциялары үшін - 60 ай. Инвесторлар объектілерді салуға күрделі шығындарды дәл осы кезеңде жүргізеді,бұл ретте жоғары технологиялық генерациялайтын жабдық шетелден шетел валютасымен сатып алынатынын атап өту қажет. Валюталық тәуекелдерді жабу үшін уәкілетті мемлекеттік орган тарифтерді индекстеу тетігін пайдаланады. Өкінішке орай, бүгінде бұл тетік ЖЭКнысандарының күрылыс кезеңін қамтымайды, индекстеу жоба пайдалануға берілгеннен кейін басталады.

Шетел валютасында кредиттік міндеттемелері бар жобалар үшін аукциондық бағалар инфляция мен ұлттық валютаның айырбасталатын валюталарға айырбастау бағамының өзгеруі ескеріле отырып, жылына бір рет 1 қазанға индекстеледі. Бұл ретте индекстеу формуласы тұтыну бағалары индексінің (инфляция) 30%-ға және айырбастау бағамының АҚШ долларына құбылмалылығының 70%-ға әсерін ескереді. Есеп айырысу үшін индекстеу жүргізілген күннің алдындағы он екі ай кезеңінде есептелген, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша айқындалатын АҚШ долларына теңгеніңорташа бағамы қабылданады.

Инвесторлар тұрақты негізде «Qazaq Green» ЖЭК қауымдастығына жүгінеді және іс жүзінде формула мен индекстеудің бүкіл тетігі инвесторлардың тәуекелдерін өтемейтінін атап көрсетеді. Әсіресе, бұл проблема инвесторлар әсер ете алмайтын геосаясижағдай мен валюта нарықтарындағы турбуленттілік тұрғысынан өзекті болып отыр. Осыған байланысты «Qazaq Green» ЖЭК қауымдастығы ҚР Энергетика министрлігінің қолдауымен ЖЭК нарығының ойыншылары арасында индекстеу тетігін жақсартудың ықтимал нұсқалары, сондай-ақ инвесторлар тап болатын проблемалар туралы сауалнама жүргізді. Сауалнамаға 50-ден астам ұйымдар мен компаниялардың өкілдері қатысты: халықаралык, қаржы институттары,ұлттық компаниялар, ЖЭК секторының отандықжәне шетелдік инвесторлары. «Qazaq Green» ЖЭК қауымдастығы сауалнама нәтижелерін ұсынады. 

Сауалнама басында Qazaq Green ойыншылардан төменде көрсетілген сұрақтарға жауап беруін сұрады.

A. Жобаны іске асыру кезінде қандай қаржылық тәуекелдерге тап боласыз (мы- салы, бағамның құбылмалылығы, ұлттық валютада қаржыландырудың болмауы, кредит бойынша жоғары мөлшерлемелер және т.б.)?

B. Қазіргі индекстеу тетігінің негізгі кемшіліктері қандай?

C. Индекстеу тетігінің кемшіліктері сіздің жобаңыздың қаржылық тұрақтылығына қалай әсер етеді?

D. Құрылыс кезеңінде индекстеу тетігінің болмауына байланысты жобаның дәрменсіздік тәуекелі бар ма?

E. Индекстеу тетігін жақсарту бойынша Сіздің ұсыныстарыңыз.

Ушуров A., «Elcomtel» ЖШС даму жөніндегі директоры:

«Валюталықтәуекелдер нарықтың барлық қатысушыларына қатты әсер етеді».

Әбубәкіров Е. У., «Ақ-су Қуат» ЖШС директорының орынбасары:

«Кредит бойынша жоғары мөлшерлемелер және басқа бюрократия».

Hsu Matthew, Қазақстандағы өкілдіктің басшысы, Sungrow Renewables Development Co., Ltd., «Borey Energo» ЖШСдиректоры:

A.     Еңүлкен тәуекел валюта бағамы- ның құбылмалылығы болуы мүмкін.

B.     Ағымдағы индекстеу тетігі айырбас бағамының нақты ауыткуларын көрсете алмайды, сондықтан FOREX инвесторының тәуекелін жаба алмайды, өйткені инвесторлар құрылыс кезінде жабдықтарды сатып алу үшін АҚШ долларын пайдаланатын болады және пайдалану кезеңінде теңгені АҚШ долларына айырбастауға тиіс болады.

C.     Бұл FOREX тәуекелдеріне байланысты жобаның қаржылык, қайтарымына айтарлықтай әсер етуі мүмкін, мысалы, 2022 жылдың ақпан айының соңынан бастап АҚШ долларына қатысты теңгенің күрт құнсыздануы.

ИНДЕКСТЕУ ЖӘНЕ ШЕКТІ АУКЦИОНДЫҚ БАҒАЛАР БОЙЫНША ЖЭК ІСКЕРЛІК ҚОҒАМДАСТЫҒЫНА ЖҮРГІЗІЛГЕН САУАЛНАМА НӘТИЖЕЛЕРІ

1.           Азиялық даму банкі

2.           Ұлыбритания елшілігі, Сауда бөлімі

3.           «ҚазМұнайГаз»ҰК»АК,

4.           Eurasian Resources Group, ERG

5.           Samruk-Green Energy ЖШС

6.           Total Eren Services Kazakhstan

7.           Sungrow Renewables Development Co., Ltd.

8.           Borey Energo LLP

9.           «HEVEL KAZAKHSTAN» ЖШС

10.         «Каз Грин Тек Солар 1»ЖШС

11.         «KB Enterprises» ЖШС

12.         «ТехноБазальт» ЖШС

13.         «ХЕК-КТ»ЖШС

14.         «KZT Solar» ЖШС

15.         «КапашагайСоларПарк» ЖШС

16.         «Бірінші жел электр станциясы» ЖШС

17.         «Зенченко және К» КТ

18.         «Central Asian Renewable Energy Resources» ЖШС

19.         «Elcomtel» ЖШC

20.         «Эко Ватт АКА» ЖШС

21.         «Ақ-су Куат» ЖШС

22.         UNICASE

23.         «КПМ Дельта» ЖШС

24.         «ЮКСЭС 50» ЖШС

25.         «АлматыЭнергоПроджект» ЖШС

26.         «EC ENERGY Qazaqstan» ЖШС

27.         «АСПМК-519» ЖШС

28.         «Коринская ГЭС»ЖШС

29.         «Құрма агрофирмасы» ЖШС

30.         «Энергоинвест Лтд.» ЖШС

31.         NwComp-Solar

32.         «Энергия Әлемі» ЖШС

33.         «Гидро-Пауэр» ЖШС

34.         «Аннар» ЖШС

35.         «Нұрлы ЖЭС»ЖШС

36.         «СарыбұлақЖЭС» ЖШС

37.         «Сарыбұлақ 2 ЖЭС» ЖШС

38.         «Кербұлақ ЖЭС» ЖШС

39.         «Кербұлақ 2 ЖЭС» ЖШС

40.         «Golden Energy Corp» ЖШС

41.         «ПФ ЭлектроСетьСтрой» ЖШС

42.         «Чарск ветер» ЖШС

43.         «Винд Чарск» ЖШС

44.         «Чарск ЖЭС»ЖШС

45.         «DES Consulting» ЖШС

46.         «EastWindEnergy» ЖШС

47.         «Ventum Energy» ЖШС

48.         «ЖерұйықЭнерго» ЖШС

49.         «Инженерлік Арена» ЖШС

50.         «Гиперборея»ЖШС

51.        «Компания KaDi» ЖШС

    D. Иә,бар. РРА қол қойылған сәттен бастап ағымдағы индекстеу тетігіне сәйкес алғашқы индекстеуге дейін шамамен 4 жыл өтеді.

Қашқаров В., «АСПМК-519»ЖШС:

A.   7-10 жыл кезеңге ұзақ мерзімді каржыландырудың болмауы, кредит бойынша қамтамасыз ету ретінде жоба бойынша болашақ активтер мен ақша ағындарын пайдалануды көздейтін жобалык, қаржыландырудың болмауы, кредит бойынша жоғары мөлшерлемелер.

B.    Қолданыстағы индекстеутетігінің мынадай кемшіліктері бар:

•   Тарифтіиндекстеу ҚМЖ жобалау және орындау кезеңінде жүргізілмейді, яғни объектіні пайдалануға енгізу сәтіне тариф өзекті болмайды және инвестициялардың қайтарымдылығының талап етілетін деңгейін камтамасыз етпейді.

•   Тұтыну бағалары индексінің(ТБИ) деңгейі мен серпіні өнеркәсіптік тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін кызметтер бағаларының өзгеру серпінін толык көлемде көрсетпейді, нәтижесінде тарифті индекстеу толык көлемде жүргізілмеуі мүмкін.

C.    Тарифті индекстеу жобаның өтелімділік параметрлеріне де, сондай-ақ жоба бастамашысының қарыздарға қызмет көрсетуді камтамасыз ету қабілетіне де әсер етеді.

D.   Иә. Атап айтқанда, бұл іскеасыру мерзімі ұзақ жобаларға қатысты (мысалы, су электр станцияларының құрылысы).

E.    Айырбастау бағамының ауытку шамасына индекстеужүргізу неээ сатып алу шартының қолданылу мерзімін және жобаныңөзін-өзі ақтау мерзімдерін тиісті бақылай отырып, шетел валютасына байланыстыра отырып, тіркелген тарифке көшу.

Тукенов М.А., «Коринская ГЭС» ЖШС директоры:

A.   Ұзақ мерзімді қаржыландырудың болмауы (7 және одан көп жыл), кредит бойынша жоғары мөлшерлемелер.

B.    Қолданыстағы индекстеу тетігінің мынадай кемшіліктері бар:

•   Тарифті индекстеу ҚМЖ жобалау және орындау кезеңінде жүргізілмейді, яғни объектіні пайдалануға енгізу сәтіне тариф өзекті болмайды және инвестициялардың қайтарымдылығының талап етілетін деңгейін камтамасыз етпейді.

•   ТБИ деңгейі өнеркәсіптіктауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер бағасыныңөзгеру серпінін толык, көлемде көрсетпейді, нәтижесінде тарифті индекстеу толык көлемде жүргізілмеуі мүмкін.

C.   Тарифті индекстеужобаныңөтелу параметрлеріне тікелей әсер етеді.

D.   Әрине, иә. Әсіресе, бұл гидрокұрылыс жобаларына оларды іске асырудың елеулі мерзімдеріне байланысты катысты.

Каспаков С., «Агрофирма Курма» ЖШС биогаз станциясының бастығы: «БиоЭС-ке тарифті көтеру керек, өйткені мұндай объектілерді салу мүлдем тиімсіз».

Шкарупа А. В., «ЭнергоинвестЛтд» ЖШС:

А. ЖЭК шекті тарифтерініңбіржакты төмен деңгейі, бағамның күбылмалылығы, жоғары кредиттік мөлшерлемелер.

В-С. «Постфактум 9 айдан кейін» колданыстағы индекстеу уакытша артта калуға және валюта бағамының елеулі ыкпалына байланысты ағымдағы кезеңде ЖЭК шығындарына және көбінесе банктер алдындағы міндеттемелерді орындау мүмкін еместігіне алып келеді.

D.   Әрине, бар, себебі негізгі жабдык валютаға сатып алынады және карызды макұлдаған сәттен бастап накты жеткізуге дейін жеткізу мерзімі 12 айға жетуі мүмкін.

E.    Тарифтерді АҚШ долларымен белгілеу.

Даврешев M., NwComp-Solar құрылтайшысы:

«Бағамның құбылмалылығы, ұлттык, валютада қаржыландырудың болмауы, ұлттык, валютада кредит бойынша жоғары мөлшерлемелер».

Раисов Р.,«Гидро-Пауэр» ЖШС дирек­торы:

A.   Курстың құбылмалылығы, кредит бойынша жоғары мөлшерлемелер, ұзақ мерзімге кредит алудың қиындығы, жобаны іске қосқанға дейін кредиттік демалыстардың болмауы.

B.    Әртүрлі тарифтер-әртүрлі электр станциялары үшін және оларды индекстеу.

C.    Жобаның өтелу мерзімінің ұлғаюы.

D.    Иә.

E.    Электрстанцияларының барлык, түрлері үшін бірдей нарықтық жағдайлар жасау, бірыңғай тариф және оларды индекстеудің бірыңғай әдістемесі.

Омашева А., директор, «Анкар» ЖШС, «ЖЭС Нұрлы» ЖШС, «ЖЭС Сарыбұлақ» ЖШС, «ЖЭС Сарыбұлақ 2» ЖШС, «ЖЭС Кербұлақ» ЖШС, «ЖЭС Кербұлақ 2» ЖШС, «Golden Energy Согр»ЖШС, «ПФ ЭлектроСетьСтрой» ЖШС, «Чарск ветер» ЖШС, «Винд Чарск» ЖШС, «ВЭС Чарск» ЖШС, «DES Consulting» ЖШС, «EastWindEnergy» ЖШС, «Ventum Energy» ЖШС, «ЖерұйықЭнерго» ЖШС:

«Біз бағамның құбылмалылығында үлкен тәуекелдерді көріп отырмыз, өйткені жабдықты шетел валютасында,сондай-ақ жабдықтың тапшылығында сатып аламыз, бұл бағаның өсуіне әкеледі. Біздің ұсынысымыз: кез келген жобаны кез келген кезеңде индекстеу. Біз, компаниялар тобы ретінде, өкінішке қарай, ЖЭКжөнін- дегі «ҚЕАО»ЖШС-мен ГЭС-тіңекіжобасы бойынша 15 теңге тарифі бар келісім- шарттарды бұздық, өйткені бүгінгі күні жобалар экономикалық жағынан тиімсіз болып табылады, сондықтан кепілдіктер шығаруүшін берілген ақшалай қаражатты жоғалтып алдық».

Агафонов С., ӨТБ бастығы, «Бірінші жел электр станциясы» ЖШС:

«Жабдык, пен қосалқы бөлшектер импортталатындықтан және шетел валюталарына қатысты теңге құнына тікелей байланысты болғандықтан, күрделі шығындардыңұлғаюы».

Чернодаров И., Total Eren Services Kazakhstan атқарушы директоры:

A.   Негізгітәуекелдер-бұлұлттык, валюта бағамының құбылмалылығы, ол өз кезегінде теңгедегі қарыздар бойынша жоғары мөлшерлемелерге және олардың елеусіз көлемдеріне әсер етеді.

B.    Аукциондықбағаны индекстеудің ағымдағы формуласының негізгі кемшілігі бағамныңөзгеруін есептеу кезінде ор- таша бағамды қолдану болып табылады. Бұл тәсіл мүлдем объективті емесжәне индекстеу нәтижесін бұрмалайды.

C.    Жоғарыда көрсетілген.

D.   Экономикалықахуалдыңағымдағы тұрақсыздығын ескере отырып, құрылыс кезеңінде индекстеудіңболмауы жоба- лардыңдәрменсіздіктәуекелін бір мәнді арттырады.

E.    Индекстеутетігіаукционға қатысу кезінде оңтайлы бағаны есептеу кезінде шешім қабылдауға әсер етеді. Объективті емес индекстеу нәтижесінде жобалардың дәрменсіздігінің барлык, тәуекелдері неғұрлым жоғары аукциондықбағаға немесе баға демпингі нәтижесінде аукционда жеңіске жеткен жобаларды іске асырмауға алып келеді,бұл нәтижесіндеЖЭК дамыту бойынша нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізуге мүмкіндік бермейді.

Осыған байланысты біз құрылыс кезеңіне тарифті индекстеу тетігін қабылдау және кезеңнің соңына бағамды қолдану бөлігінде ағымдағы формуланы түзету (кезең үшін орташа емес), сондай-ақ тоқсан сайынғы индекстеу мүмкіндігін көздеу қажет деп санаймыз.

ӘбілқаликовА. Б., «HEVEL KAZAKHSTAN» ЖШС энергия нарығы жөніндегі дирек- тордың орынбасары, «Капашагайсоларпарк» ЖШС, «ТехноБазальт» ЖШС, «KZT Solar» ЖШС, «ХЕК-КТ» ЖШС, «Каз Грин Тек Солар 1» ЖШС, «KB Enterprises» ЖШС уәкілетті өкілі:

A.   Бағамның құбылмалылығы, кредит бойынша темен мөлшерлемелер бойынша ұлттык, валютада қаржыландырудың болмауы.

B.    Аукцион өткізілген (инвестициялык, шешім қабылданған) күннен және объек­ты пайдалануға берген күннен (жобаға нақты инвестициялау кезеңі) валюта бағамының айырмасы ескерілмейді. ҚР Ұлттық банкінің негізгі мөлшерлемесінің күрт өзгеруі ескерілмейді.

C.    Жоба кірістілігінің күрт төмендеу тәуекелі (оның шығындылығына дейін), ал тиісінше жобаны қаржыландыруды тартуға арналған жоғары мөлшерлемелер (каржыландыруды тарту сәтінде) және ҚР Ұлттықбанкінің негізгі мөлшерлемесінің күрт өсуі жағдайында кредиттік мөлшер- леменің күрт артуы.

D.   Жобаларды іске асыруға арналған барлык кредиттер шетел валютасында берілетіндіктен бар.

E.    Доллар бағамының теңгеге өзгеруін ескеретін шарт бойынша бағаны түзетуді енгізу. АҚШ долларына қатысты теңге кұнының күрт төмендеуі жағдайында (күнтізбелікайда 10%-дан астам) -осындай төмендеуден кейін 1 ай ішінде бағаны индекстеуді көздеу.

Жыл сайын индекстеуәдісін таңдау мүмкіндігі.

Шекті аукциондықтариф осы кезең- дегі валюта бағамы бойынша индекстеуді ескере отырып, өткен аукционныңең жоғары тарифі бойынша айқындау.

Зайцев Д.В., бас директор, «Алматы- ЭнергоПроджект»ЖШС, «Инженерлік Арена»ЖШС, «Компания КаОі»ЖШС, «Гиперборея»ЖШС:

A.   2021жылғы қарашадааукциондык, сауда-саттық өткізілгеннен кейін теңге бағамының төмендеуі, қаржыландыру кұнының өсуі және халықаралык, нарықта каржыландырудың қолжетімділігі бөлігінде макроэкономикалықжағдайлардың елеулі өзгеруі болды. Іс жүзінде барлык қаржылықтәуекелдер біруақытта жүзеге асырылды.

Бұдан баскделеулі куаттылықтағы ЖЭК жобалары мемлекеттарапынан колдаудың негізгі бағдарламалары (ДАМУ, Бәйтерек) өлшемдеріне жатпайды.

B.    Біріншіден,жобаның инвестициялык, кезеңінде тарифті индекстеудің болмауы.Аукциондық тариф теңгемен бекітілгенін, ал жобаның инвестициялык, куны іс жүзінде толык әлемдік катты валюталарда номинацияланғанын ескере отырып, инвестициялык фазада теңге бағамының төмендеуі тариф пен күрделі шығындар шамасы арасындағы теңгерімсіздікке әкеледі. Осылайша, теңге бағамының күрт төмендеуі кезінде инвестициялык фазадағы жобаларды іске асыру киынға соғады.

C.    Екіншіден, пайдалану фазасындағы тарифті индекстеудің колданыстағы формуласында теңге/доллар бағамына байланыстыруда алдыңғы 12айдағы орташа бағамға (1 казан) күнгі бағамды салыстырудан тұратын кемшілік бар – бұл белгілі біржағдайларда тарифті индекстеу бағамның накты төмендеуінен артта калуы мүмкін тәуекелдерді тудырады (мысалы, егер бағам 1 казаннан кейін бірден төмендесе). Бұл кемшілік шетелдік валюталарда каржыландыруды кеңінен тартуға кедергі келтіреді,өйткені инве- сторлар мен банктер колданыстағы формулада валюталык күйзелістерден толык корғауды көрмейді.

Үшіншіден, индекстеу формуласы АҚШ долларымен номинацияланған шығындаруакыт өте келе өспейтіндігін аныкбілдіреді. Бұл ретте жеткізушілер тарапынан жабдыкка кызмет көрсету және жөндеу кұны ісжүзінде доллармен/ евромен белгіленеді және тиісіншеАҚШ/ ЕО-дағы инфляция деңгейіне индекстеуге жатады. Жаһандық инфляцияның өсуі жағдайында бұл тариф деңгейі мен ЖЭК-тегі инвестордың шығындары арасындағы теңгерімсіздікке әкеледі.

D. Иә, маңызды.

E. Аукцион кезеңінен бастап пайдалануға берукезеңінедейінтарифті индекстеуді енгізу - теңге/доллар бағамының нақты өзгеруіне.

Коммерциялық пайдалану күнінен бастап - инвесторды таңдауға индекстеудің екі нұсқасын енгізу:

•   Доллар инфляциясы деңгейіне жыл сайын қосымша индекстей отырып, теңге/доллар бағамы бойынша та­риф шамасын тоқсан сайын индекстеу;

•   тарифке аукцион өткізу күнгі мәніне қатысты ҚР Ұлттықбанкінің қолданыстағы негізгі мөлшерлемесінің өзгеруін көрсететін коэффициентті қолдану.

•                  Индекстеудің өзгертілген тетігі 2021 жылғы 1 қаңтардан кейін аукциондарда іріктелген барлық жобалар үшін (макро- экономикалық жағдайлардың кенеттен күтпеген өзгерісін ескере отырып, осы жобаларды іске асыру мүмкіндігін сақтау үшін) қолданылуы тиіс.

1-сұрақ

Ағымдағы сәтте ҚР Энергетика министрлігі ЖЭК тарифтерін индекстеу бөлігінде мынадай шараларды қолдануды ұсынады: теңге бағамының АҚШ долларына қатысты өзгеруіне қатысты тарифті индекстеу нормаларын ағымдағы 70%-дан 100%-ға дейін ұлғайту, бұл ретте осы формуладан инфляция деңгейі бойынша тарифті жыл сайынғы индекстеуден бас тарта отырып (ТБИ-ге 30% байланыстыру алынып тасталады). Бұл ретте, РРА келісімшартқа қол қою кезінде валютаға байланыстырылған жоғарыда көрсетілген формуланы немесе ТБИ-ге байланыстырылған индекстеудің қолданыстағы формуласын таңдау мүмкіндігі көзделеді. Сіз индекстеудің қай нұсқасын қалайсыз?

91%

• Бағам өзгеруіне 100% байланыстыру

Тұтыну бағалары индексінің(инфляция) өзгеруіне 100% байланыстыру? Формула: Т+1 = Т_t +ТБИ, мұндағы Т_t +1-жоғарыда көрсетілген формула бойынша есептелген, азаю жағына қарай бүтін тиындарға дейін дөңгелектенетін индекстелген аукциондықбаға; Т_t - бұрын жүргізілген индекстеуді ескере отырып аукциондықбаға;ТБИ – мемлекеттік статистика саласындағы уәкілетті органның деректері бойынша айқындалатын, индекстеуді жүргізу жылының 1 қазанының алдындағы он 12 ішінде жинақталған тұтыну бағаларының индексі

• Теңге бағамының АҚШ долларына өзгеруіне 100% байланыстыру? Формула:

мұнда Т_t+1- жоғарыда көрсетілген формула бойынша есептелген, азайту жағына қарай бүтін тиындарға дейін дөңгелектенетін индекстелген аукциондықбаға;Т- бұрын жүргізілген индекстеуді ескере отырып, аукциондықбаға; USD+1 - индекстеуді жүргізужылының 1 қазанына Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша айқындалатын,теңгенің АҚШ долларына ағымдағы бағамы; USD_t - Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша айқындалатын өткен жылғы 1 қазандағы теңгенің АҚШ долларына шаққандағы бағамы

2-сұрақ

Шетел валютасында кредиттік міндеттемелері бар жобалар үшін индекстеу бойынша қолданыстағы нормаларға сәйкес аукциондық бағалар инфляция мен ұлттық валютаның айырбасталатын валюталарға айырбастау бағамының өзгеруін ескере отырып, жылына бір рет 1 қазанға индекстеледі. Бұл ретте индекстеуді жүргізу күнінің алдындағы 12 ай кезеңінде есептелген, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша айқындалатын АҚШ долларына теңгенің орташа бағамы негізге алынады. ҚР Энергетика министрлігі индекстеуді есептеу кезінде индекстеуді есептеу жүргізілетін өткен жылдың (өткен жылдың 1 қазаны) және ағымдағы жылдың (ағымдағы жылдың 1 қазаны) күнінің валюта бағамын алуға сәйкес норманы қабылдауды ұсынады. Сіз бұл ұсынысты қолдайсыз ба?

89% Иә, қолдаймын

3-сұрақ

Инфляция деңгейінің немесе АҚШ долларының теңгеге бағамының өзгеруіне байланысты артықшылық ЖЭК жобасын іске асыратын компания- ның кредиттік қарыз валютасына байланысты. Сонымен бірге, іске асырылып жатқан жобаның өмірлік циклі кезінде жобаның алғашқы кезеңдерінде (мыса- лы, құрылыс кезеңінде), мысалы, доллар бағамына байланыстыру, содан кейін, мысалы, объектіні тапсырғаннан кейін инфляцияға байланыстыру қолайлы болатын жағдайлар туындауы мүмкін. ЖЭК жобасын іске асыратын компанияға жобаның өмірлік циклі ішінде (РРА келісімшарттың қолданылу мерзімі) бір рет байланыстыруды индекстеу бойынша өзгерту мүмкіндігі берілетін опцияны қолдайсыз ба?

29% Иә, қолдаймын

4-сұрақ

«Qazaq Green» ЖЭК қауымдастығына соңғы уақытта тұрақты негізде құрылыс кезеңіндегі инвесторлардың тәуекелдері бойынша өтініштер келіп түсуде. Белгілі болғандай, қазіргі уақытта индекстеу тетігі жобаның өмірлік циклінің осы бөлігіне әсер етпейді. Сіз үшін опциялардың қайсысы жақсы болар еді?

Қолданыстағы формула бойынша 1 жылдан кейін индекстеу

• Акцион қорытындысы бойынша АҚШ долларының центі бойынша аукцион бағасын бекіту (аукционды өткізу күніндегі бағам бойынша) және құрылыс кезеңінде теңге/АҚШ доллары бағамы бойынша төлемдер алу, ал пайдалануға енгізгеннен кейін теңгемен тарифке өтужәне инфляцияға немесе бағамдықайырмаға байланыстырумен индекстеу алу

6% •

Қолданыстағы формула бойынша 1 жылдан кейін индекстеу

Аукцион бағаларын центтермен
бекіту және теңге/АҚШ доллары
бағамы бойынша толем алу

5-сұрақ

ҚР Энергетика министрлігі аукциондық сауда-саттық кестесін әзірлеу бой- ынша жұмыс жүргізуде. Шығарылатын қуат ЖЭС - 80%, КЭС - 20% (әрбір 1 МВт күн энергиясына - 4 МВт жел энергиясы) қатынасында болады деп жоспарлану- да. Бұл ретте ЖЭС және КЭС жобаларына бірқатар техникалық талаптар, оның ішінде энергияны жинақтау жүйелерімен жарақтандыру бойынша талаптар қойылады. Осылайша, бірінші кезеңде қуаты ЖЭС/КЭС белгіленген қуатынан кемінде 20% және екі сағат ішінде жинақтауыштардың қуатын толық беру үшін жеткілікті сыйымдылықты энергияны жинақтау жүйесін қолдану ұсыны- лады. ЖЭС және КЭС бойынша белгіленген тариф бойынша шекті аукциондық бағаларды КЭС бойынша - 34,61 тг/кВт*сағ, ГЭС бойынша (UNICASE деректері бойынша) - 41,23 тг/кВт*сағ, БиоЭС бойынша қолданыстағы тариф бойынша - 32,15 тг/кВт*сағ шамасында айқындау ұсынылады. Сіз шекті аукциондық бағалардың осы деңгейімен келісесіз бе?

45% - Иә, қолдаймын

САУАЛНАМА НӘТИЖЕЛЕРІ

Жүргізілген сауалнаманың нәтижелері валюталықжәне инвестициялықтәуекел- дермен байланысты негізгі проблемалардың шеңберін айқындады:

•   Инвесторға бағынбайтын геосаяси факторларға (форс-мажор) байланысты ұлттық валюта бағамыныңжоға- ры құбылмалылығы.

•   Индекстеудіңағымдағы тетігі инвесторлардың тәуекелдерін өтемейді, тұтыну бағалары индексінің(ТБИ) деңгейі мен серпіні өнеркәсіптіктауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер бағаларының өзгеру серпінін толық көлемде көрсетпейді, орташа жылдықбағамды қолдану индекстеу нәтижелерін бұрмалайды.

•   Құрылыс кезеңінде индекстеу тәжірибесі жоқ, ал күрделі шығындар осы кезеңде жүзеге асырылады

•   Ұзақ мерзімді қаржыландырудың болмауы.

•   Кредиттер бойынша жоғары мөлшерлемелер.

ЖЭК нарығы ойыншыларының пікірінше, ықтимал шешімдер мынадай шаралар болуы мүмкін:

•   Аукциондықсауда-саттықты өткізу кезінде олардың қорытындыларын АҚШ центінде белгілеужәне ҚРҰБ- ныңөзекті бағамы негізінде ұлттық валютада төлемдер мен индекстеуді жүзеге асыру.

•   ЖЭКобъектісін салу кезеңінде индекстеуді жүзеге асыру.

•   Компанияларға кезекті жыл сайынғы индекстеуді жүргізер алдында индекстеуәдісін (ТБИ-ге немесе бағам- дықайырмаға байланыстыру) таңдау мүмкіндігін беру. Бұл таңдау жобаны қаржыландырудың валюталық құрылымына негізделуі керек.

•   Респонденттердің 89%-ы нақты күндерді (өткен және ағымдағы жылдыңі қазаны) ескере отырып индекстеу мәселесін қолдағанына қарамастан, сарапшылардың пікірінше, бұл тәсіл жыл ішіндегі бағамның ауытқуын ескермейтін тәуекелдер бар. Сауалнамаға қатысушылардың кейбірі тоқсан сайынғы индекстеу барлық валюталық тәуекелдерді,әсіресе құрылыс кезеңінде,жаппайтынын атап өтті. Бұл мәселеде негізделген есептеулер қажет. Сауалнамаға қатысушылардың барлығы тарифті АҚШ центіне байлау қажеттілігін қолдады.

•   Ашық шекті аукциондық бағалар практикасын, оның ішінде энергияны жинақтау жүйелері бар жобалар үшін енгізу қажет. Шекті аукциондық бағаларды қолдану валюта бағамының өзгеруін ескеруі тиіс.

•   ЖЭК және отандық даму институттары арқылы оңтайлы қуаттар үшін төмен пайыздық мөлшерлемелермен (3-4%) ұзақ мерзімді қайтарымды қаржыландыру (15-20 жыл) жөніндегі бағдарлама қажет.

•   Шекті аукциондық тарифтер деңгейінің төмендігі, оның ішінде 2018 жылғы алғашқы аукциондар үшін пайдаланылған тіркелген тарифтердің өзекті еместігі, оның ішінде 2018 жылдан бастап теңге/АҚШ доллары бағамының өзгеруіне байланысты.