Карин Шатене, Verkis қүрылысшы-инженері

Хорлейкур Йоханссон, Verkis инженер-механигі

Стейну нн Хауксдотир, картография жэне барлау бөлімінің директоры, ISOR

Қазақстанда геотермалдық энергияны пайдаланудың барлық «оң» және «теріс»жақтары. Қазақстандағы геотермалдық энергия: жай-күйі мен болашағы. Елдегі энергияны көп қажетсінетін сектор.

Сонымен қатар, Қазақстан мұнай мен газдың ірі өндірушісі және экспорттаушысы болып табылады. Тек электр және жылу өндіру секторларында жыл сайын шамамен 30 миллион тонна мұнай баламасы (тмб) тұтынылады. Олардың 74 пайызы көмірге, 21 пайызы табиғи газға, 1 пайызы мұнай мен мұнай өнімдерінетиесілі. Еліміздегі өндіру көлемі газға деген жалпы сұранысты қанағаттандыра алса да, Қазақстан ішіндегі жеткізілімдер әрдайым толық сенімді бола бермейді, ал кейбір орталық және солтүстік өңірлер газ тапшылығын сезінуде. Үй шаруашылықтарыныңтабиғи газды пайдалануы негізінен газжелілерініңболуына және бағасына байланысты. Дегенмен, Халықаралық энергетикалық агенттік (ХЭА) жүргізген сауалнамаға сәйкес, көмір мен отынды 2018 жылы қазақстандық үй шаруашылықтарының 30 пайызы пайдаланған.

Елдің климаты қатал қыс мезгілімен сипатталады, ал тұрмыстық үй-жайларды жылыту үшін энергияны тұтыну жоғары. Үй-жайларды жылытусекторы Қазақстандағы энергияның негізгі тұтынушысы болып табылады және инвестициялардың жоқтығы бұл секторды елдегі энергияны көп қажетететін сектордың біріне айналдырды. Халықаралық энергетикалық агенттіктің «Қазақстанда үй шаруашылықтарында энергияны таза тұтыну: жол картасы» зерттеуіне сәйкес, жылыту үшін тұрғын үйлердегі энергияны тұтыну 2018 жылы шамамен 116 500 гигаватт-сағатты (ГВт-сағ) құрады және инерциялық сценарий бойынша 2030 жылға қарай 142 900 ГВт-сағ дейін артады деп күтілуде, бұл 2018 жылмен салыстырғанда 22 пайызға өсуді білдіреді.

Азаматтар үшін энергия тасымалдаушылардың бағасы әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда томен күйінде қалатын мемлекеттік субсидияларға қарамастан, Қазақстандағы энергетикалық кедейлік проблема басты проблема болып табылады: ауылдық жерлердегі үй шаруашылықтарының 67 пайызы әлі күнгедейін көмірді жылытудың негізгі көзі ретінде пайдаланады. Энергия бағасының салыстырмалы түрде томен болуына және энергия ресурстарының көптігіне қарамастан, көптеген үй шаруашылықтары табыс теңсіздігінің, жоғары жылу сұранысының және энергия тиімсіздігінің үйлесуіне байланысты тиісті энергетикалық қызметтерді ала алмайды. Сонымен қатар, жылыту үшін көмір мен қатты отынды жағу үй-жайлардың ластануына әкеледі және денсаулыққа үлкен қауіп төндіреді.

Бүгінгі күні жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) бойынша бірнеше жоба әзірленді және әзірленіп жатқан жобалар негізінен электр энергиясын өндіруге арналған. 2016 жылы ЖЭКүлесі биомасса мен гидроэнергия арасында бөлінген Қазақстандағы бастапқы энергия жеткізілімдерінің жалпы көлемінен 2,4 пайыздан азын құрады деп есептеледі. Бұл томен пайыз Қазақстанды жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды ұлғайтуға бағытталған өршіл мақсаттар мен жаңартылатын энергия көздерін дамыту жөніндегі саяси шараларды қабылдауға алып келді. Бұл мақсаттарға электр энергиясын өндірудегі жаңартылатын энергия көздерінің үлесін арттыру кіреді, осылайша ол 2050 жылға қарай кемінде 50% құрайды.

Сонымен қатар, Қазақстан ЖЭК жобаларына инвестицияларды колдау үшін бірқатар саяси шаралар қабылдады.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ГЕОТЕРМАЛДЫҚ РЕСУРСТАРЫ ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ

Геотермалдық ресурстар - жер қыртысындағы геологиялықтүзілімдерде сақталған жер ішіндегі сүйықтықтар. Олар температура, қысым және энтальпия сияқты әртүрлі параметрлермен сипатталуы мүмкін. Мүмкін, ең көп таралған жіктеу температура болып табылады: темен (~20-дан 80°С-ге дейін), орташа (80-ден 150°С-ге дейін) жәнежоғары (>150°С). Бұл практикалық жіктеу ресурсты оныңәлеуетті пайдалануымен үйлестіруді жеңілдетеді. Жоғары температуралы ресурстар көбінесе электр энергиясын өндіруге басымдық береді. Темен температуралы жене орташа температуралы кездер электр энергиясын өндіру үшін онша қолайлы емес, бірақоларәлдеқайда кеңтаралған жәнетікелей пайдалануға жарамды. Геотермалдық энергияны тікелей пайдалану бағалы тауар жылудан, минералдардан және газдардан геотермалдық сүйықтықтардан тікелей алынатын барлық қосымшаларға жатады, 1-суретті қараңыз.

Әрбір геотермалдықжүйеөзініңхимиялық құрамымен және ол орналасқан геологиялық формацияның түрімен ерекше. Жобалардыңсәтті дамуы үшін ресурстарды мұқиятзерделеужәнезерттеуөте маңызды. Қолдануәдісі туралы шешім қабылдаған кезде пайда геотермалдық энергияны немесе тікелей пайдалану қосымшаларын өндіру үшін болу тереңдігі, қолжетімділік, ресурстардың көптігі және геотермалдық сұйықтықтың сипаттамалары сияқты факторларды ескеру қажет.

Теориялық тұрғыдан, геотермалдық энергия жердің ядросы жер қыртысындағы сұйықтықтарды қыздырғанға дейін жеткілікті болады. Кейбір сұйықтықтар табиғи түрде ыстық бұлақтар арқылы шығатын болса, темен жене орташа температуралы ресурстардың көпшілігі оларды бүрғылау және резервуарлардан шығару арқылы жұмыс істейді. Мақсат тұрақты.ұзақ мерзімді пайдалану болған жағдайда, резервуарды табиғи түрде толтыру, қайта айдаумен біргетұтыну мен температура тұрғысынан жұмыс кезінде тепе-теңдікте болатын жағдайға қол жеткізу маңызды болып табылады.

Елдердегі геотермалдық энергияны шектеулі тікелей пайдалану белгілі бір кедергілерді көрсетеді, соның ішінде: ресурспен шектеулі танысу; ресурстың орналасқан жерін ол пайдаланылатын өндіріс процесімен үйлестірудегі қиындықтар; инвесторлардың капиталға деген қызығушылығы мен қолжетімділігін шектейтін салыстырмалы түрде шағын өндірістік қуаттар; нормативтік-құқықтык, базаның және мемлекеттік саясаттың сәй кестігі. Дегенмен, геотермалдық энергияны тікелей пайдалану технологиясы салыстырмалы түрде қарапайым. Шикізат ретіндежылуды пайдаланатын экономикалық қызмет геотермалдық энергияны тІкелей пайдалану үшін өте қолайлы және жеке капитал нарықтары климатқа қолайлы және тұрақты жобалардың ақшалай пайдасын біртіндеп түсінеді.

ГЕОТЕРМАЛДЫҚ РЕСУРСТАР ҚАЗАҚСТАНДА

Қазақстан негізінен шөгінді бассейндерде темен және орташа температурасы бар елеулі геотермалдық ресурстарға ие деп есептеледі, 2-суретті қараңыз. Бүл ақпарат негізінен мұнай және/немесе газ ұңғымалары ретінде бұрғыланған және ыстық су беретін қолданыстағы терең үңғымалардан алынған. Беттік көріністер (ыстық бұлақтар) осындай ресурстардың болуын көрсетеді. Сонымен қатар, Қазақстанның кейбір бөліктеріндегі геологиялық жағдайлар (терең шөгінді бассейндер) мен әлемнің басқа бөліктеріндегі шөгінді бассейндердің геологиялық жағдайлары арасында параллельдер бар, олар темен температуралы геотермалдық энергияны кеңінен пайдаланады (мысалы, Шығыс Еуропа мен Қытайда).

Қазіргі уақытта Қазақстанның геотермалдық ресурстары спа-салондар, моншалар мен жылыжайлар үшін аз пайдаланылады. Дегенмен, елдің әлеуеті денсаулық, демалысжәне туризм үшін орталықтандырылған жылыту, агроөнеркәсіптік кешен (мысалы, жылыжайлар, тағамды кептіру, пастерлеу) және бальнеология сияқты тікелей пайдалануға жарамды.

Геотермалдық энергия жергілікті жаңартылатын энергия көзі болумен қатар, парниктік газдар шығарындыларын және жылу алу үшін қазба отындарын (соның Ішіндетабиғи газ, мұнай және көмір) пайдаланумен байланысты жергілікті ластануды азайтуға ықпал етуі мүмкін.

Қазақстанның геотермалдық ресурстарына кешенді зерттеулер 1980 жылдары оңтүстік Қазақстанның неғүрлым перспективалы өңірлерінде жүргізілді. Бұл зерттеулер 1982-1991 жылдары Түркістан және Арыс қалаларында, сондай-ақ Алматы облысында (Іле және Өсек) үй-жайларды жылытуға және ыстық сумен жабдықтауға қатысты іздеу және бағалау жұмыстарын қамтыды. Нәтижелер айтарлықтай геотермалдық қорларды көрсетті және 2022 жылы жүргізілген алдын ала техникалық-экономикалық негіздеме барысында расталды.

2006 жылы елдің оңтүстік және оңтүстік-шығыс бөліктеріндегі 40 терең ұңғыманың техникалық-экономикалық негіздемесі жүргізілді, нәтижесінде одан әрі іздестіру мен барлау үшін ең перспективалы аудандар анықталды.

2008 жылы Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы Жаркент қосалқы бассейнінде пайдаланылатын геотермалдык, қорларды бағалау жүргізілді, оған кейіннен үлкен жылыжай кешенін жылу энергиясымен қамтамасыз еткен 90°С температурада су өндіретін терең ұңғыманы (2800 м) зерттеу кірді.

2015-2016 жылдары Қазақстанның Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі Жаркент өзенінің бассейніндегі Жарқұнақучаскесінде бұл ауданда тікелей пайдалану үшін геотермалдык, энергияның жеткілікті қоры бар-жоғын бағалау үшін геотермалдық энергия алу үшін терең барлау бұрғылауын жүргізді. Бұл жоба сәтті болды және учаскеде 2-3 ұңғымадан орташа температурада ыстық су пайдаланылды.

Қазақстандағы геотермалдык, жүйелер елдіңбатыс, оңтүстікжәне орталық бөліктерінде анықталды және олар, әдетте, шөгінді бассейндерде орналасқан. 2019 жылы «Қазақстандағы геотермалдык, ресурстарға алдын ала шолу» атты қысқаша есеп жарияланды. Кейбір қолжетімді ақпарат геотермалдық барлау мақсатында арнайы бұрғыланған ұңғымалардан жиналды, ал мұнай-газ барлау ұңғымалары да геотермалдык, ақпараттың жақсы көзі болып табылады.

Тұрақты турде ұсынылатын Қазақстан халқы үшін барабар жылыту қызметтеріне елеулі қажеттілік Қазақстандағы геотермалдык,энергетикалық  ресурстардыңәлеуеті мен сипаттамаларын бағалауға және оларды үй шаруашылықтары мен өнеркәсіп салаларының кейбір энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалануға болатынын анықтауға мүмкіндік береді.

Қолда бар ақпарат Қазақстандағы геотермалдық ресурстардың орталықтандырылған жылумен жабдықтау, сондай-ақ агроөнеркәсіптік кешен мен бальнеология үшін тікелей пайдалану жобалары сәтті іске асырылған Қытайдағы, Франциядағы, Германиядағы және Шығыс Еуропадағы көптеген жерлерде байқалатын жағдайлармен салыстыруға болатындығын көрсетеді.

Орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйелері геотермалдық ресурстарды үй-жайларды жылыту үшін, мүмкін, ыстықсумен жабдықтау және тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдаланудың тиімді әдісі болып табылады. Қазақстанда үй-жайларды жылыту секторы елдегі энергияның негізгі тұтынушысы болып табылады, бұл парниктік газдар шығарындылары тұрғысынан қосымша эсер етеді. Бұл жағдайды геотермалдық ресурстар қалалық жерлеpгe жақын жерде және жүйелер техникалық әрі экономикалық тұрғыдан тиімді болған кезде жақсартуға болады. Демек, бұл сектор геотермалдық энергияны тікелей пайдалану үшін үлкен әлеуетке ие деп саналады. Сонымен қатар, азық-түлік өндірісі (жылыжайлар үшін, тамақ өнімдерін кептіру,балық өсіру және топырақты жылыту үшін), сондай-ақ Қазақстандағы термалды ванналар мен демалыс индустриясы үшін айтарлықтай әлеуеті бар басқа да қолдану салаларын зерделеу қажет.

Көбінесе ресурстарды бірнеше пайдаланушылар бөлісе алады, бұл әдіс каскадтау деп аталады және бұл қосымшалар кейде орталықтандырылған жылу жүйесінің бөлігі ретінде біріктіріледі. Олар пайдаланушы типтері мен кіріс ағындарын әртараптандыруда артықшылық береді және ең дұрысы, жыл бойына объектілер мен ресурстарды пайдалануды оңтайландыруға ықпал ете алады.

ГЕОТЕРМАЛДЫҚ ЭНЕРГИЯ КӨМІРТЕКСІЗДЕНДІРУ НҰСҚАСЫ РЕТІНДЕ

Геотермалдық энергияны тікелей пайдаланудың күшті негіздемесі оның жылуды көміртексіздендіруге ықпал ету қабілетінде жатыр. Дүние жүзіндегі барлық соңғы энергия тұтынудың жартысына жуығы жылу энергиясынан келеді, бүл басқа мақсаттар үшін энергия тұтынудан асып түседі. Сонымен қатар, жылумен жабдықтауды көміртексіздендіру қиынға міндет болды. Электр энергиясын өндіруде үнемді бола бастаған ЖЭК технологиялары жылыту үшін отынды ығыстыруда әлі серпіліс болған жоқ. Қазіргі уақытта жылуға әлемдік сұраныстың шамамен 10,4%-ы ғана заманауи жаңартылатын энергия көздерімен және тек 0,3%-ы геотермалдық энергияны тікелей пайдалану арқылы қанағаттандырылады (ХЭА 2020с).

Қазақстанның геотермалдық энергиясын пайдалану энергетикалық тәуелсіздікті нығайту, тұрақты энергетика секторындағы әртүрлілікті дамытуға жәрдемдесу және түпкілікті тұтынудың әртүрлі салаларын қолдау есебінен жергілікті және ұлттық деңгейлерде басқа да артықшылықтарды тікелей қамтамасыз ете алады.

Қазақстан геотермалдық жылуды пайдалануға ерекше назар аудара отырып, геотермалдық энергияны тікелей пайдалану әлеуетін жәнеоны халықтың әр түрлі топтарына экономикалық және әлеуметтік пайда әкелу және сайып келгенде әртүрлі экономикалық және саяси мақсаттарға қол жеткізуге ықпал ету үшін қалай дамытуға болатынын зерделеуі керек. Бұл мақсаттар - азық-түлік қауіпсіздігін арттыру, энергетикалық кедейлікпен күресу, энергетикалық тәуелсіздікті арттыру, экономикалық дамуға жәрдемдесу, климаттың өзгеруінің салдарын азайту, түрақсыз энергия бағасына төзімділікті арттыру және көміртексіздендіруді ілгерілету.

Геотермалдық энергияны тікелей пайдалану энергия көзі ретінде жылуға тәуелді экономикалық операциялар үшін жақсы жұмыс істейді және жекелеген қаржы нарықтары экологиялық таза әрі сенімді жобалармен қамтамасыз етілетін қаржылық артықшылықтарды біртіндеп түсіне бастайды.

Геотермалдық жүйелерді жобалауды анықтайтын техникалық параметрлерге берілген ресурстың энергетикалық әлеуетін анықтайтын температура мен қолжетімді ағын жылдамдығы жатады. Тікелей пайдаланудың геотермалдық жүйесінің құны ресурсқа, орналасқан жеріне (соңғы тұтынушыдан қашықтығы), қуат коэффициенте жәнехимиялық құрамына байланысты. Геотермалдық жобаны дайындау көбінесеұзақ процесс болып табылады, бұл жобаны іске қосу үшін үлкен күрделі шығындарды қажет етуі мүмкін. Сондықтан әр кезеңде негізделген шешімдер қабылдау үшін жобаны жүйелі жәнетәртіпті түрде дайындау өте маңызды.

Барлық геотермалдықжобалар сияқты, Қазақстанның темен және орташа температуралы геотермалдық ресурстарды тікелей пайдалануы жоспарлануы және мұқият жүзеге асырылуы тиіс. Ұзақуақыт бойы шамадан тыс пайдалану ресурсқа қайтымсыз әсер етуі немесе оны қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатындай әсер етуі мүмкін.

ҚОРШАҒАН ОРТА ҚОЛАЙЛЫ БОЛҒАН КЕЗДЕ...

Геотермалдық ресурстардың тікелей пайдаланылуын дамытуды қолдау қай жерде жоғары маңызға ие? Егер әр геотермалдық аймақтың экономикалық орындылығы мен әлеуметтік қажеттілігі мұқият бағаланбаса, бұл сүраққа жауап беруоңай емес. Қажетті қосымшалар үшін қолайлы ресурс болған жағдайда да, геотермалдықэнергиянытікелей пайдаланужобаларының өміршеңдігі қолайлы ортаға байланысты. Бұл мемлекеттік және жеке мүдделі тараптардың, соның ішінде олардың дамуынан пайда көре алатын геотермалдық аймақтарды қоршап тұрған жергілікті қауымдастықтардың қолдауын қажететеді. Қолайлы орта геотермалдық энергия туралы біліммен, мемлекеттік саясатпен, құқықтық базамен және қоғамды әлеуметтік тану мен қолдаумен сипатталады.

Елдің геотермалдық ресурстары туралы білім негізгі болып табылады және геотермалдық энергетиканың даму қаупін азайтады. Өңірлік немесе елдік деңгейде Қазақстанның геотермалдық әлеуетінің картасын жасау қажетті алғашқы қадам болып табылады. Бұл жердің жергілікті жағдайлары мен экологиялық және әлеуметтік салдарын ескеру маңызды. Жергілікгі ресурстар туралы қолда бар деректердің сапасы әр түрлі қолданулар үшін әлеуетті нарықтар туралы ақпаратпен бірге геотермалдық энергияны тікелей пайдалану жобаларының орындылығын анықтау үшін өте маңызды. Геотермалдық энергетикалық ресурстары бар көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстанда базалық тиісті білім мен тәжірибе болмауы мүмкін, бұл оларды қалай пайдалану және тиімді енгізу туралы инновациялықойлауға кедергі болуы мүмкін. Бүл геотермалдық энергияны пайдалануға байланысты салаларға баса назар аудара отырып, білім беру стратегияларын жүзеге асыру арқылы ұлттық деңгейде шешілуі мүмкін. Саясаткерлерді әлеуметтік-экономикалық дамуға қосқан үлесіне баса назар аудара отырып, геотермалдық энергияны тікелей пайдаланудың артықшылықтары туралы хабардар ету маңызды. Бұл күш-жігерде гендерліктеңдік пен инклюзивтілікті ынталандыруға баса назар аударуға болады.

 Геотермалдық энергияны пайдаланатын елдер өздерінің жалпы ұлттық мақсаттары мен саясаты шеңберінде геотермалдық энергияны тікелей пайдалану жобаларына инвестицияларды ынталандыру үшін қолда бар немесе құралдар жасай алады. Геотермалдық энергияны тікелей пайдалануға инвестицияларжекежәне мемлекеттіксекторлардан немесе мемлекеттік-жеке-меншік серіктестік түрінде болуы мүмкін. Дүние жүзінде мемлекеттік сектор темен пайыздық мөлшерлемелер бойынша қарыз міндеттемелерін шығаруға байланысты геотермалдық ресурстарды әзірлеуші ретінде тәуекелдің негізгі көзі болды. Үкіметтер сонымен қатар жеке компанияларды барлау кезеңдерінде қорғайтын және геотермалдық ресурстарды табу және дамыту кезінде пайданы бөлісуді қамтамасыз ететін тәуекелдерді бөлутетіктерін құра алады. Елдің энергетикалық секторын әртараптандыру, елдегі парникгік газдар шығарындыларын ұзақ мерзімді азайту, жұмыс орындарын құру арқылы ұлттық экономиканы ынталандыру және жергілікті қоғамдастықта гендерлік теңдікке ықпал ету сияқты геотермалдық энергияны тікелей пайдаланудың қаржылық емес пайдасы да геотермалдық энергетиканың ауқымын кеңейтуге әсер етеді.

Қазақстанға жалпы геотермалдық секторды дамытужәне атап айтқанда, тікелей пайдалану үшін ашық, келісілген және сенімді ортаны қамтамасыз етуге бағытталған геотермалдық ресурстарды табысты игеру үшін қолдаушы қүқықтық база қажет. Бұл салаға ұзақ мерзімді инвестицияларды және ресурстың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажетті шарт болып табылады.

Геотермалдық аймақтарға жақын орналасқан қауымдастықтар жобаны әзірлеугежәне пайдалануға байланысты әр түрлі аспектілерден пайда көре алады. Сондықтан, әдетте, жобаны әзірлеудің бастапқы кезеңдерінде (жобаны жоспарлау кезеңінде) жергілікті қоғамдастық пен оның ұйымдарын тарту және жүртшылықпен кең консультациялар жүргізу жақсы тәжірибе болып табылады. Бұл инклюзия геотермалдық энергетикалық жобаларды дамытудың және оны өмір сүру сапасын жақсарту, жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін кеңейту және сау қоғам сияқты қауымдастықтармен тікелей пайдаланудың көптеген артықшылықтарын бөлісудің ең жақсы жолы болып табылады.

ЖОБА МҰҚИЯТ КӨЗҚАРАСТЫ ҚАЖЕТ ЕТЕДІ

Біз геотермалдық ресурсты және қолайлы ортаның жобаның сәттілігіне қалай ықпал ететінін талқыладық, бірақ жобаның қалай дайындалғаны да маңызды.

Геотермалдық жобаны дайындау көбінесе жобаны іске қосу үшін қажетті күрделі шығындардың 30 пайызына дейін қажет болатын процесс болып табылады (бұрғылау қажеттіліктері мен қолда бар инфрақұрылымға байланысты). Сондықтан негізделген шешімдер қабылдау мүмкіндігін барынша арттыру үшін жобаны жүйелі жәнетәртіпті түрде дайындау өте маңызды.

Геотермалдық жобаны аяқтау үшін қажетті күш оның мөлшері мен күрделілігіне байланысты өзгереді. Дегенмен, геотермалдық жобаны әзірлеужобаны әзірлеуші жобаны жалғастыру немесе жалғастырмау туралы шешім қабылдайтын кезеңдерді қамтиды. Осылайша, жобаның барлық мүдделі тараптары жобаның мақсаттарын, тәуекелдерін және әр кезеңдегі шешім қабылдау нүктелерін нақты түсінеді.

Соңында, сәтті жобаны дайындау үшін әзірлеуші геотермалдық ресурстарды бағалау, экологиялық талаптарды сақтау, нарықты талдау және техникалық дизайн бойынша зерттеулер жүргізуде ең жақсы тәжірибені қамтамасыз етуі керек және жобаның артықшылықтарын көрсету және жергілікті қарсылық қаупін азайту үшін мүдделі тараптармен өзара әрекеттесуді қамтамасыз етуі керек.

ОНЫҢ БОЛАШАҒЫ БАР МА?

Қазақстандағы геотермалдық ресурстар бұл температурасы төмен және орташа геотермалдық ресурстар. Ауқымды элекгр энергиясын өндіру елдегі басқа энергия көздерімен бәсекелеспейді деп күтілуде. Температура жеткілікті жоғары болатын белгілі бір жерлерде мұндай жобалардың экономикалық өміршеңдігін арттыру үшін жылу өндірумен бірге шағын геотермалдық электр станцияларын пайдалануды қарастыруға болады.

Қазақстан өзінің геотермалдық ресурстарын тікелей пайдалануға ұмтылуы тиіс. Осы тұрғыдан алғанда, негізінен табиғи газ немесе көмір болып табылатын дәстүрлі жылу көздерін геотермалдық энергияны тікелей пайдалану арқылы ауыстыру климаттың өзгеруіне оң әсер етеді, жергілікті ауаның сапасын жақсартады және жергілікгі қауымдастықтардың энергетикалық тәуелсіздігін арттырады деп күтілуде. Бұған қоса, каскадты жылуды пайдалану жүйесінде тікелей пайдаланудың қосалқы қосымшаларын жүзеге асыратын бірнеше тұтынушылармен тікелей пайдаланудың геотермалдық энергиясын ресурстық паркке айналдыру мүмкіндігін зерттеу тиімділікті арттыруға және геотермалдық аймақтарда қолжетімді жалпы жылу потенциалын оңтайлы пайдалануға мүмкіндік береді.

Әртүрлі тікелей қосымшаларды әзірлеу мүмкіндігі бар геотермалдық жобалар барлау мен құрылыстың бастапқы шығындарын жоғарылатуы мүмкін, бірақ өміршең орналасуы анықталғаннан кейін олар кеңірек және әртараптандырылған кіріс көздерін ұсынады. Бұл геотермалдық энергияны тікелей пайдалану үшін бизнес мүмкіндіктерін ашады, бірақ нарықтың қажеттілікгерін мұқият талдауды қажет етеді: ағымдағы және перспективалы.

Қазақстанда геотермалдық энергияны және орталықтандырылған жылумен жабдықтауды пайдалану үшін тиімді жәнежан-жақты нормативтік-құқықтық базаны әзірлеу басым міндет болуы тиіс. Бұл нормативтік-құқықтық база келесі аспектілерді қамтуы керек: геотермалдық ресурстарды анықтау; нақты меншік және қолжетімділік құқықтары; лицензиялау, рұқсаттар және алымдар; институционалдық юрисдикция; ресурстарды басқару және жауапкершілік қағидаттарын нақты ажырату; экологиялық нормалар.