2023 жылғы 28 қарашадан 13 желтоқсанға дейін Дубайда (Біріккен Араб Әмірліктері) Біріккен Ұлттар Ұйымының Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясы (БҰҰ КӨНК) тараптарының жыл сайынғы конференциясы өтті. Биылғы жылы, рекордтық ең ыстық жыл аясында, КС-28 азаматтық қоғамның белсенді қатысуы және бейімделу саясаты, тез өзгеретін климаттың салдары мен табиғи апаттарынан зардап шегетін дамушы елдерге шығындар мен залалдарды өтеу қорлары түрінде бұрын шешілмеген проблемалар бойынша қызу пікірталас тұрғысынан маңызды оқиға ретінде атап өтілді. Талқылаулар күткеннен ұзағырақ жалғасты және конференцияның қорытынды мәлімдемесі делегаттар арасында ұзақ пікірталас түнінен кейін 13 желтоқсанда ғана жарияланды. Ол қазба отын дәуірінің «аяқталуының басы» деп аталды, дегенмен кейбір белсенділер климаттық төтенше жағдайға жауап ретінде бұлыңғыр сөздерге әлі де наразы.

Біз БҰҰ КӨНК жариялаған құжаттың толық мәтінімен танысуға кеңес береміз, бірақ егер Сізде уақыт болмаса, UNICASE осы шолуда КС-28 оқиғаларын қысқаша баяндайды.

ҚАЗБА ОТЫНДАРЫ: КЕЗЕҢ-КЕЗЕҢМЕН БАС ТАРТУ, КЕЗЕҢ-КЕЗЕҢМЕН ҚЫСҚАРТУ НЕМЕСЕ АУЫСУ?

Дубайдағы кездесу КС тарихында қазба отындары климаттың антропогендік өзгеруінің салдарын азайту үшін жойылуы керек негізгі себеп ретінде аталған алғашқы кездесу болды. Климаттың өзгеруі жөніндегі үкіметаралық топтың (ІРСС) баяндамаларында (БҰҰ КӨНК саясатын әзірлеуге ғылыми негіз болатын) қазба отындарын пайдалану климаттың антропогендік өзгеруіне әкелетін парниктік әсердің негізгі себебі болып табылатыны айтылғанымен, климаттың өзгеруі саласындағы халықаралық құқық көздерінде мұндай түсініктеме осы уақытқа дейін болған жоқ. Белгілі бір сәтте қазба отынына тәуелділіктен бастарту туралы келісімге қол жеткізілмейтін сияқты көрінгенімен, конференция делегаттары дұрыс білдіру үшін ортақтіл таба алмағандықтан, КС-28 таңқаларлық түрде бәтуаға қол жеткізді. Әр түрлі мүдделі тараптардыңдәлелдерімен «кезең-кезеңмен бастарту» (бұл қазба отындарын түбегейлі жоюды білдіреді) немесе «кезең-кезеңмен қысқарту» (қазба отындарын пайдаланудың тұрақты қысқаруын білдіреді) арасындағы саяси пікірталастар төңірегінде айтарлықтай мүдделер қақтығысы туындады. Мәлімдеме өзінің соңғы формасын алғанға дейін редакциялаудың үш кезеңінен өтті.

Нәтижесінде қорытынды мәлімдемеде «энергетикалық жүйелерде қазбалы отыннан ауысу, әділ, реттелген және тең құқықты тәсілді қабылдау және осы шешуші онжылдықта іс-әрекеттерді жеделдету» қажеттілігі анықталды. «Мақсат ғылыми ұсыныстарға сәйкес 2050 жылға қарай таза нөлдік шығарындыларға қол жеткізу».

Дубайда қабылданған қорытынды мәтін 1,5 °С мақсатына жету үшін парниктік газдар шығарындыларын айтарлықтай, жылдам әрі үздіксіз азайту қажеттілігін мойындайды. Дегенмен, ол оны жүзеге асырудың барлық шараларына бағытталған емес. Онда Париж келісімін және олардың бірегей ұлттық шарттарын, жолдары мен тәсілдерін ескере отырып, тараптарды жаһандық бастамаларға белсенді қатысуға үндеубар. КС сарапшылары терминологияны мұқият зерттеп, ұсынылған уақыт шеңберімен бірге күшті «кезең-кезеңмен бастарту» нұсқасының бастапқы қалауынан ауытқып, «үндеуден» «ауысуға» ерекше қозғалысты атап өтеді. Бұған қоса, кейбір тұжырымдар климат белсенділері қауымдастығы мақұлдамайтын көміртекті тұтужәне сақтау технологиялары сияқты «жасыл» шешімдер үшін саңылаулар жасайды, өйткені олар климаттың өзгеруінің тікелей себебін шешудің орнына уақытша шектеулі шешімді ғана ұсынады.

ЖАҢАРТЫЛАТЫН ЭНЕРГИЯ КӨЗДЕРІ

Қазба отындары» тармағымен бір бөлімде жаһандық шолу бүкіл әлем бойынша жаңартылатын энергия көздерін пайдалану мүмкіндігін үш есеге арттыруды және «2030 жылға қарай әлемдегі энергия тиімділігін арттырудың орташа жылдық қарқынын» екі есеге ұлғайтуды ұсынады. Бұл тармақ жетекші рөл атқарады, өйткені ол тараптар үшін белгілі бір мерзімге жаңартылатын энергия көздеріне деген амбициясы бар нақты сандық мақсатты түсіндіреді.

ШЫҒЫНДАР МЕН ЗАЛАЛДАРДЫ ӨТЕУГЕ АРНАЛҒАН ҚОР

КС-28 шығындар мен зиянды өтеу үшін күтілетін қор қүрды,оған дамыған мемлекеттер жаһандық оңтүстіктің пайдасына климатқа байланысты шығындар мен залалдарды жабу үшін 700 миллион АҚШ доллары көлемінде жалпы жарна салуға міндеттенді. Париж келісімінің 9.1-бабында: «Дамыған елдер болып табылатын тараптар дамушы елдер болып табылатын тараптарға климаттың өзгеруінің алдын алуда да, олардың Конвенция бойынша [БҰҰ КӨНК] қолданыстағы міндеттемелерін жалғастыруға бейімдеуде де көмек көрсету үшін қаржы ресурстарын ұсынады» делінген.

Сонымен қатар, 8-бапта климаттың өзгеруінің қолайсыз салдарымен, соның ішінде экстремалды ауа-райы құбылыстарымен және баяу пайда болатын құбылыстармен байланысты шығындар мен залалдарды жою қажеттілігі, сондай-ақ шығындар мен залал тәуекелін төмендетудегі тұрақты дамудың рөлі, БҰҰ КӨНК тетіктерін күшейту атап көрсетілген.

Осылайша, Париж келісімі қабылданғаннан бері шығындар мен залалдарды өтеу үшін қор құруға шақыру күтілді; Париж келісімінің 8-бабына қатысты мәселе өткен жылғы КС-27 кезінде атап өтілді, бірақ әлі аяқталған жоқ.

Бұл климаттық әділеттілік тұрғысынан оң қадам болғанымен, климаттың өзгеруіне байланысты шығындар мен залалдарға, сондай-ақ өтемақыларды немесе ықтимал гранттарды бөлуге байланысты өсіп келе жатқан қаржылық қажеттіліктерді қанағаттандырудың барабарлығына қатысты кейбір алаңдаушылықтар бар. Жарияланған сома дамушы елдерге жыл сайын климаттыңтөтенше жағдайларына байланысты шығындар мен залалдармен күресу үшін талап етілетін болжамды 400 миллиард АҚШ долларынан едәуір аз деп ұсынылды, бұл әсіресе теңіз деңгейінің көтерілуіне байланысты аумақтарын жоғалтқан шағын арал мемлекеттері үшін өте қорқынышты. Дамушы елдер пропорционалды түрде климаттың өзгеруінің салдарымен және олардың көміртегі әсерін азайту қажеттілігімен бетпе-бет келеді, бұл көбінесе қаржының қарапайым жетіспеушілігінен климаттық ауыртпалықты жеңе алмауға әкеледі. Осылайша, жаһандық оңтүстік экстремалды оқиғаларға байланысты экономикалық шығындар тек 2022 жылы 100 миллиард доллардан асқанын ескере отырып, жыл сайын қажеттілік кем дегенде 400 миллиард АҚШ долларынан асады деп сендіреді. Мәлімделген сома айтарлықтай төмен, дамушы елдердің күтулерінің 1%-дан азын және нақты қажеттіліктердің 0,2%-ын ғана құрайды және бұл соманы жинауға әлі де кепілдік беру керек.

Жалпы, жаһандық энергетика серпіні тұрғысынан климаттық жағдайлардың өзектілігі бай және ластаушы елдерден қаржылық ауыртпалықты көтеруді және қолданыстағы субсидияларды климаттың өзгеруіне қарсы шараларға бағыттауды талап етеді. Бұл бізді КС-28-ден кейінгі шығындар мен залалға байланысты жұмыс әлі де аяқталуы керекдеген қорытындыға әкеледі. Дегенмен, жақсартуға мүмкіндік, демекүмітте бар.

ЖАҺАНДЫҚ БЕЙІМДЕЛУ МАҚСАТЫ

 Климаттық әрекеттер әдетте екі негізгі санатқа бөлінеді: климаттың өзгеру қаупін азайту (шығарындыларды реттеу, ауаның ластануы немесе температураның жоғарылауын ұзарту үшін климаттың өзгеруіне ықпал ететін басқа факторларды шектеу арқылы антропогендік парниктік әсерді азайту саясатын қабылдау) және климаттың өзгеруінің салдарына бейімделу (бұл елдердің өміршеңдігінің артуына және климаттың өзгеруіне байланысты тәуекелдерге осалдықтың төмендеуіне қатысты). Париж келісімі бейімделу әлеуетін арттыру, өміршеңдікті жоғарылату және климаттың өзгеруіне осалдығын азайту мақсатын анықтағанымен, тараптардың климаттың өзгеру қаупіне барабар бейімделу үшін күш салу қажеттілігі, бейімделу мақсаттары алдыңғы кездесулер кезінде аздап назардан тыс қалды; Париж келісімі шеңберінде климаттың өзгеруіне қарсы күреске ұлттық деңгейде айқындалатын салымдарға (ҰДАС) қатысты мемлекеттер ұсынған алғашқы мәлімдемелерде бейімделу мақсаттары кейде ескерілмеді (мысалы, Қазақстанның ҰДАС тура лы алғашқы мәлімдемесінде тек салдарларды азайту мақсаттары көрсетілген).

Осылайша, келіссөздер жүргізушілерге осы жаһандық бейімделу мақсатын, соның ішінде нақты мақсаттарды немесе оларды өлшеу тәсілдерін түсіну үшін негіздер әлі анықталған жоқ. Биылғы жылы КС-28-де келіссөздер жүргізушілер нақты тақырыптар мен секторлар (мысалы, сумен жабдықтау және денсаулық сақтау) және бейімделу саясаты процесі үшін нақты мерзімдерге байланысты жаһандық мақсаттарды үйлестірді. Қазіргі уақытта нысаналы көрсеткіштерге дамушы елдер үшін қаржылық және басқа қолдау жетіспейді; олар сондай-ақсандық бағалауды қажет етеді, бұл табысты іске асыру үшін алдағы сессияларда қосымша қарауды қажет етеді.

КӨҚК ҚАЙТА ҚАРАУ

КС-28 қарсаңында Париж келісімінің барлық 193 тарапы, ең болмағанда, өздерінің алғашқы ҰДАС мәнін (Ұлттық деңгейде айқындалатын салымдар) ұсынды; олардың 151-і ҰДАС шамасын тиісті түрде түзетті немесе жаңартты. Бірақ сапа мен амбиция көптеген себептерге байланысты ерекшеленеді, соның ішінде тиісті қаржыландырудың болмауы, әлеует және кейбір жағдайларда саяси міндеттеменің жеткіліксіздігі (Бүгінгі күні көптеген ҰДАС тек көмірқышқыл газы шығарындыларын және экономиканың жекелеген салаларын қамтиды және шығарындыларды азайту бойынша мақсатты белгілемейді.)

КС-28 позициясы туралы мәлімдемеде елдерге 2025 жылы KC-30-ға дейінгі жаңа ҰДАС беру ұсынылады. Париж келісіміне сәйкес, әр тарап бес жыл аралығымен дәйекті түрде өршіл ҰДАС туралы есеп беруі керек. 2021 жылы Глазгода қабылданған жалпы уақыт шеңбері туралы шешімге сәйкес, әрқайсысы он жылға есептелген, бірақ әр бес жыл сайын жаңартылады. Алдағы кезеңде елдер 2030 жылға дейінгі кезеңге өз мақсаттарын қайта қарайды және 2035 жылға арналған жаңа нысаналы көрсеткіштерді енгізеді деп күтілуде. КС-28-де қабылданған шешім осы жаңа ҰДАС өршіл болу қажеттілігін көрсетеді. Бұл Климаттыңөзгеруі жөніндегі үкіметаралық сарапшылар тобы (КӨҮСТ) тұжырымдарына сәйкес келеді, олар жаһандық жылынуды Цельсий бойынша 1,5 градусқа дейін шектеу жаһандық парниктік газдар шығарындыларын 2035 жылға қарай 2019 жылғы деңгейден 60%-ға төмендетуді талап етенін баса көрсетеді.

2030 жылға арналған шығарындылардың нысаналы көрсеткіштерін түзетуден басқа, КС-28 қорытындылары ҰДАС келесі жиынтығы шығарындыларды шектеу жөніндегі қолданыстағы күш-жігерден тыс болуы тиіс екенін атап көрсетеді. Олар сондай-ақ бейімделу стратегиялары мен басымдықтарын, әділ ауысуды қолдайтын бастамаларды және шығындар мен залалдарды жоюды қамтуы керек. Шешім бұдан әрі бұл жарналарэкологиялық таза энергияны, табиғатты қорғауды, автомобиль көлігін жәнет.б. қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, әр түрлі секторларды қамтитын трансформациялық әрекеттерді көрсетуі керекекенін көрсетеді.

Үкіметтер өздерінің келесі ҰДАС мәндерін 2024 жылы дайындай бастайды. КС-28 БҰҰ-ны оларға көмектесуүшін жаһандық және аймақтық семинарлар мен әлеуетті арттыру сессияларын өткізуге шақырады.

 ҚОРЫТЫНДЫ:

Париж келісімі өзінің сегізінші мерейтойын атап өтсе де және климаттық міндеттемелерді орындауда айтарлықтай ілгерілеуге қол жеткізілсе де, сарапшылар алға қойылған мақсаттарға әлі қол жеткізілмегенін және шарттың ережелеріне сәйкес келетін ғылыми дәлелдерге негізделген шұғыл үйлестірілген әрекеттерді талап ететінін атап өтті. Келесі конференция 2024жылдың қараша айында Әзірбайжанда өтеді деп жоспарланған және біз оның күтулерден басып озып, өз миссиясын орындайтынына сенеміз.

«Билікте түрган адамдарға накты климаттық іс-әзрекеттерді бастау үшін конференциялар, шарттар немесе келісімдер қажет емес. Олар бүгін бастай алады. Жеткілікті адамдар жиналган кезде өзгерістер орын алады және біз кез келген нзрсеге кол жеткізе аламыз. Сондықтан үміт іздеудің орнына оны жасай бастаңыз».

Грета Тунберг, климаттың өзгеруіне қарсы қозғалыстың белсендісі, 2021 жыл