Мұрат Байманов, «KazBuildExpert» ЖШС даму жөніндегі директоры 

Экология және тұрақты даму мәселелеріне назар аудару сұранысқа ие болатын қазіргі әлемде жаңартылатын энергетика объектілерінің құрылысы құрылыс индустриясында ерекше орыналды. Мұндай объектілер инновациялық шешімдерді қолдануды және іске асырудың барлық кезеңдеріне барынша тиімді мониторингті талап ететін елеулі технологиялық және басқарушылық сын-тегеурін болып табылады. Өз кезегінде, біздің еліміздің үкіметі соңғы жылдары бұл мәселеге ерекше мән беріп келеді, өйткені мұндай жобалар атмосфераға көмірқышқыл газының шығарындыларын азайту үшін өте маңызды. 

Банк секторы да жоғары белсенділік танытуда. Қазақстанда «жасыл» жобаларды қаржыландыруды негізінен даму банктері жүзеге асырады. Еңірі кредит беруші Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ) болып табылады, ол қазірдің өзінде 162 млрд теңге сомасына қарыз берді. Екінші орында 67 млрд теңгемен Қазақстанның Даму Банкі, ал үшінші орында 29 млрд теңгемен Қытай даму банкі. Көбінесе қолданылатын қаржыландыру схемасы жоба құнының 70% қарыз қаражаты есебінен жабылады. Жобалар саны бойынша шамамен үштен екісін қазақстандық инвесторлар іске асырды, ал белгіленген қуаттылық бойынша – ЖЭКобъектілерінің барлық қуаттарының 59%-ын ірі жобаларды артық көретін шетелдік инвесторлар қаржыландырады.

Әрине, инновациялық құрылыс объектілері релевантты, тиісті инжинирингтік қызметсіз жүзеге асырыла алмайды. Техникалықжәне авторлық қадағалау сияқты әдеттегі стандартты инжинирингтік қызметтерден басқа, жобаларды басқару қызметі бірінші орынға шығады. Шынында да, жобаны басқару бұл жобаға, құрылыс қызметіне жоғарыдан көзқарас, бұл барлық қатысушыларды нәтижелерді қалыптастыруға тарту, бұл егжей-тегжейге, процестерге назар аудару, маңыздылыққа, негізділікке және тиімділікке назар шоғырлану.

Жобаларды басқару көптеген проблемалардың алдын алуға, жобаны іске асыру мерзімдері мен құнының ұлғаюына жол бермеуге жәрдемдеседі, себебі бұл тәсілдің негізгі міндеттерінің бірі ықтимал тәуекелдердің әсерін бейтараптандыру және өзгерістерді басқару болып табылады, өйткені дәл осы нашар орындалған процестер қымбаттауға және мерзімдердің бұзылуына әкеледі.

Құзыретті жобаларды басқарудың және сапаны қатаң бақылаудың болмауы жаңартылатын энергия бастамаларын жүзеге асыруда табысқа қалай әсер ететінін атап өту үшін біз өз тәжірибемізден бірнеше мысал келтіреміз:

Техникалық қадағалау ескертулері. Жел электр станцияларын салу жобаларының бірінде мердігер бетон қоспасының сапасын қамтамасыз етуге қатысты техникалық қадағалаудың ескертулерін елеместен,жел генераторы діңгектерінің астына іргетастарды нығайтужәне құю бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстарын жалғастырды. Өз кезегінде, тапсырыс беруші жобаны мүмкіндігінше тезірек аяқтау мақсатын көздеді, ескертулерге мән бермеді, мердігерге берілген нұсқамаға және алынған жазбаша хабарламаға ден қоймады.Ұсынылған бетон таңдау карталарын зерттеу бұрмалау және құжаттардың бетон қоспасының нақты сапасына жобалықталаптарға сәйкес келмейтіндігін анықтады. Инжинирингтік компания тапсырыс берушінің жоғары тұрған ұйымына тікелей Қытай Халық Республикасындағы бас кеңсеге хатжолдады, бұл тапсырыс беруші құрылтайшылары тарапынан аудиторлық тексеруге әкелді. Тексеру көрсеткендей, бес іргетас техникалық сипаттамаларға сәйкес келмейді және оларды жел өндіретін қондырғыларүшін негіз ретінде пайдалануға болмайды. Нәтижесінде, жалпы көлемі шамамен 3000 текше метр болатын іргетастар жарамсыз деп танылды, бұл жобаның мерзімі мен құнына айтарлықтай әсер етті. Осылайша, техникалық қадағалау туралы ескертулерді елемеу айтарлықтай қаржылық шығындарға әкелді.

Материалдарды кіріс бақылау. ЖЭС құрылысының жобасында мердігер тарапынан материалдарға қажетті кіріс бақылауы болмады. Бұл іргетастарға арналған анкерлі себеттердің тиісті тексеруден өтпеуіне әкелді. Келесі турбинаны орнатқаннан кейін монтажшылар бұрандамаларды қажетті көрсеткіштерге дейін қатайта алмады. Анкерлі сомындар сапасының жобалық талаптарға сәйкессіздігін көрсететін көптеген зерттеулер жүргізу қажеттілігі туындады. Проблеманы шешуүшін 11 іргетаста қазу, бетонды бөлшектеужәне анкерлі себеттердегі барлық сомындарды кезекпен ауыстыру туралы шешім қабылданды. Мұндай проблемалар ақшалай және уақытша баламада айтарлықтай қосымша шығындар тудырды, бұл жобаның жалпы құны мен мерзіміне айтарлықтай әсер етті.

Жеткізушіні таңдау. Жел электр станциясының құрылысын іске асыру барысында мердігер ұйым инертті материалдарды жеткізушілерді таңдау кезеңінде материалдардың техникалық сипаттамаларына қойылатын талаптарды қоспады, құм мен қиыршықтасүлгілері сұралмады, орындарға, карьерлерге шығу жүзеге асырылмады.

Нәтижесінде мердігер тексерілмеген ақпаратқа сүйене отырып,үлкен көлемдегі материалдарды сатып алуүшін карьерлермен келісім-шарттар жасады.Алайда, бетонның бақылау үлгілерін жасау кезінде бетонның беріктігі қамтамасыз етілмейтіні анықталды, өйткені қиыршықтас тығыздығының көрсеткіштері талап етілгеннен екі есе аз (1400 кг/мЗ орнына 800 кг/мЗ). Сондай-ақ, жеткізілген құм тым шаңды болып шықты, бұл оны тазарту үшін арнайы жабдықты пайдалануды талап етті. Қандай қосымша шығындар туындады? Біріншіден, уақыт, өйткені инертті материалдарды жеткізушіні шұғыл түрде өзгерту қажет болды. Екіншіден, алдыңғы шарт бойынша төленген материалдардың шамамен 40%-ы шарт талаптары бойынша қайтарылуға жатпады.Үшіншіден, жаңа жеткізушінің карьері жұмыс орнынан едәуір қашықтықта болды (500 км), бұл тасымалдау құнын арттырды. Төртіншіден, құмды шаңнан тазартуға арналған жабдықтың құны шамамен 15-20 млн теңгені құрайды. Бұл шығындардың барлығы есепке алынбады және жобаның бастапқы бюджетіне тек мердігер жеткізушіні таңдауда немқұрайлылыққа жол бергендіктен, нақты зерттеу,үлгілерді алужәне бетон қоспасының бақылау текшелерін жасауүшін сайтқа барудыңорнына қағаз жұмысымен және телефон қоңырауларымен шектелді.

Бұл жағдайлар сауатты, толық және жан-жақты басқарудың болмауын көрсетеді. Жобаны егжей-тегжейлі және кезең-кезеңмен жүргізу қажеттілігі тек іске асыру кезеңі үшін ғана емес, сонымен қатар алдыңғы кезеңдерде, жобалау кезеңінде де дәлелденді.

Жобалау процесін басқарудың болмауы қаржылық және уақыттық шығындарға әкелуі мүмкін, бұл тұтастай алғанда жобаны әзірлеу сапасына және, атап айтқанда, материалдардың нақты санын есептеуге әсер етеді. Тағы бірнеше мысал келтірейік:

Бастапқы деректер. Күн электр станциясын салу жобасы үшін сметалық құжаттаманы әзірлеу кезінде жобалау тобы трекерлердің металл тіректеріне топырақтың жемірлігін ескермеді. Бұл трекерлердің жеткізілімдері мақұлданғаннан кейінжәне тапсырыстарды орналастырғаннан кейін анықталды. Мырышталған металға топырақтың жоғары жемірлігі қосымша қорғаныс шараларын, соның ішінде тіректердің негіздерін бетондауды қажет етті. Осылайша, бастапқыда трекер қондырғыларын қағу бойынша жоспарланған жұмыстар шұңқырларды бұрғылауға, тіректерді орнатуға және қосымша бетондауға өзгертілді, бұл жұмыстың құны мен мерзімінің өсуіне әкелді. Бұл жағдайда жоспарлау кезінде топырақтың физикалық-техникалық және химиялық қасиеттері жүк көтергіштігіне де, олардың жемірлігіне де ескерілмеген.

Материалдардың көлемі. ЖЭС жобаларының бірінде жобалау-сметалық құжаттамада көлемі бойынша дұрыс емес деректері бар материалдардың ерекшеліктері қамтылған. Құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізу кезінде қабаттасуды орындаумен байланысты арматураныңжетіспеушілігі анықталды. Мұндай қателіктапсырыс берушіге 200 мың АҚШ доллары көлемінде шығынға әкелді, өйткені қабаттасу 25 жұмыс диаметрінде орындалуы керек еді.

Жоғарыда келтірілген мысалдар жаңартылатын энергия секторындағы жобалардың сәттілігіне қол жеткізу үшін ЖЭК объектілерін салудың барлық ерекшеліктерін терең түсіну қажет екенін көрсетеді. Маңызды элементтерге жобалау-сметалық құжаттаманы мұқият дайындау, жұмыстың орындалуына қатаң техникалық бақылау жүргізу, сондай-ақ ресурстар мен келісімшарттық қызметті тиімді басқару кіреді. Осы аспектілердің кез келгенін елемеу айтарлықтай қаржылық шығындарға, жобаны іске асыру мерзімдерінің ұлғаюына және орындалатын жұмыстардың сапасының нашарлауына әкелуі мүмкін.

ЖЭК құрылысы саласындағы технологиялық прогрестің серпінділігін ескере отырып, жаңа технологиялық шешімдерге және нормативтік талаптардағы өзгерістерге бейімделе отырып,жобалық құжаттамаға жедел өзгерістер енгізуге дайын болу маңызды. Бұл жобаларды басқару командаларынан икемділік пен серпінділікті, сондай-ақ Тапсырыс берушілермен, мердігерлермен, бақылаушы органдармен және жобаныңбасқа да қатысушыларымен жолға қойылған байланыс жүйесін талап етеді.

Жобаларды басқару тәжірибесінде маңызды процестердің бірі мүдделі тараптарды басқару болып табылады, ол жиі еленбейді, бұл жобаны іске асыру кезінде негізсіз проблемаларға әкеледі.

Жасырын қатысушылардың мүдделері. Мысалы, жел электр станциясын салу жобаларының бірінде жақын маңдағы ауыл тұрғындарының құрылыс барысына әсер ету мүмкіндігі ескерілмеген. Қоғамдық тыңдауларды өткізу кезінде халыққа уәделер берілді, олардың орындалуы кейінге қалдырылды.Уәделердің орындалуын күтпестен, тұрғындар іргетасты бетондау кезінде бетон сорғысына кіруге тосқауыл қойды, бұл бетондаудың 4-6 сағатқа кешігуіне әкелді. Әкелінген бетон өзінің сипаттамаларын жоғалта бастады, құйылған бетон қата бастады. Нәтижесінде суықтігістер пайда болды және «тұрып қалған» бетон қажетті беріктікке ие болмады. Нәтиже құйылған іргетас жарамсыз деп танылды, шығындар 100 млн теңгеден астам соманы құрады.

Жобалық құжаттамадағы қателіктер,техникалық қадағалаудың ескертулерін елемеу, ойластырылмаған логистика және ресурстар мен жобаның мүдделі тараптарын тиімсіз басқару бұл болашақ мерзімдердің бұзылуының және жобалар құнының өсуінің себептері.

Бұған жол бермеуүшін геологиялық, климаттық ерекшеліктер мен ықтимал тәуекелдерді қоса алғанда, құрылыс жағдайларын егжей-тегжейлі талдауға ерекше назар аудару қажет. Қолданылатын материалдар мен технологиялардыңжобалық шешімдерге сәйкестігін қатаңбақылауды қамтамасыз ету маңызды. Жобаларды басқарудың инжинирингтік қызметімен бірге энергетикалық сала объектілерін салудың осы және басқа да маңызды процестері бірнеше есе тиімдірек, болжамды және нәтижелі болады.

Жаңартылатын энергетика объектілерін салусаласында жобаларды басқарудәл осы техникалықжәнетехнологиялық аспектілерді ғана емес, басқару процестерін, оның ішінде тәуекелдер мен келісімшарттарды басқару процестерін терең білу мен түсінуді қоса алғанда, кешенді тәсілді қамтамасыз етеді.

Жобалау топтарының тәжірибесі мен кәсібилігі,сондай-ақ заманауи әдіснамалар мен құралдарды қолдану осындай жобаларды табысты іске асырудың кілті болып табылады. Бұл тұрғыда инновацияға ұмтылуғана емес, сонымен қатар құрылыс индустриясы мен жаңартылатын энергия технологияларының үнемі өзгеріп отыратын трендтеріне бейімделуүшін үздіксіз оқыту және басқару дағдыларын жетілдіру қажеттілігін түсіну маңызды.

Мұнда келтірілген мысалдардағы өте қымбат тәжірибе бағасы, олардың қайталануын күн және жел энергиясын өндіретін саябақтарды салуда тәжірибесі бар жобаларды басқару бойынша инженерлік компанияларды тарту арқылы жоюға болады.

Біздің «KazBuildExpert» компаниясы инжинирингтік қызметтердің барлық түрлерін көрсетеді және 12 жыл белсенді қызмет барысында өзін жаңашыл ретінде көрсетті, проблемалардың алдын алудың көптеген мысалдарын қамтитын баға жетпес тәжірибе жинақтай отырып, ЖЭК саласында тұрақты көшбасшылыққа қол жеткізді, өзінің арсеналында ықтимал тәуекелдерді барынша азайту болып табылатын стратегиялар мен шешімдердің кітапханасы бар. Күн энергетикасында жалпы қуаты 300 мегаваттан асатын және жел энергетикасында 750 мегаваттан асатын жобаларды іске асыра отырып, біз ұлттық нарықта сенімді сарапшы ретінде орнаттық.

Трендтерді қабылдай отырып және алдыңғы қатарда бола отырып, біз өз сараптамамызды халықаралық нарыққа белсенді түрде ілгерілетеміз. Біз болашақ қаласында «Kbexpert Limited» Біріккен Араб Әмірліктерінде «Masdar» компаниясын аштықжәне энергия үнемдеу саласында құрылыс және инжинирингтік жобаларды басқаруға лицензияның мақұлдауын алдық. Сондай-ақ ТМД жобалары үшін Беларусь және өзбек компанияларымен консорциумға кірдік.

Кез келген жобаның, сондай-ақ компанияның жетістігі инновацияға деген үздіксіз ұмтылысқа және қызмет көрсетудің жоғары сапасына және сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікке негізделген. Біздің ұжымда құрылыстағы сапаны бақылау саласында 45-тен астам маман жұмыс істейтінін мақтан тұтамыз, олардың әрқайсысы біздің жобаларымыздың сәттілігіне өзіндік ерекше үлес қосады. Біздің команданың артықшылығы тек сандармен ғана емес, нақты нәтижелермен де расталады біздің жобаларымыз экологиялық жауапкершіліктің символына, халықаралық тапсырыс берушілер үшін тиімді маркетинг құралына айналады, бизнес тарапынан да, жалпы қоғам тарапынан да назар мен құрметке ие болады

.