Қалдықтар ұзақ уақыт бойы адам денсаулығы мен қоршаған ортаға қауіп төндіретін негізгі экологиялық проблемалардың біріне айналды. Қазақстанның ірі қалаларында халықтың өсуінің серпінді қарқыны, тұтыну деңгейінің жоғарылауы және ұйымдар санының артуы тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтар көлемінің тұрақты өсуіне алып келеді. Бұған қоса, дамымаған құқықтық реттеу қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы жағдайды ушықтырды.

2021 жылдан бастап қалдықтарды басқару саласында неғұрлым егжей-тегжейлі нормативтік актілерді әзірлеуге және қалдықтарды өндірушілерге қойылатын талаптарды арттыруға байланысты өзгерістер орын алуда. Табиғатты қорғау заңнамасының басты жаңалығы «ластаушы төлейді және түзетеді» қағидаты болды. «Ластаушы төлейді» қағидатына сәйкес қалдықтарды өндірушілер қалдықтарды рекуперациялау немесе жою операцияларын жүзеге асыратын ұйымдарға мұндай қалдықтар берілгенге дейін қалдықтарды өңдеуге қойылатын экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз ету үшін жауапкершілік алады.

Табиғатты қорғау заңнамасының қатаңдатылуына байланысты жеке тұлғалар, халықаралық қаржы институттары және инвесторлар бізге қалдықтармен жұмыс істеуге немесе кәдеге жаратуға байланысты рұқсаттар алу үшін жүгінеді.

Әр кәсіпкер үшін қызмет саласына байланысты әр түрлі рұқсаттар қажет. Алайда, ақпараттық мақсатта біз рұқсаттың ең көп таралған түрін сипаттаймыз.

Рұқсаттың ең көп таралған және әмбебап түрі қалдықтардың түзілуіне экологиялық талаптарды анықтайтын экологиялық рұқсат болып табылады. Экологиялық кодекске сәйкес қоршаған ортаға елеулі теріс әсеріне байланысты I және (немесе) II санаттарға жатқызылған объектілердің операторларында экологиялық рұқсаттар және қалдықтармен жұмыс істеуге байланысты тиісті құжаттама болуы тиіс.

Экологиялық кодекстің 106-бабына сәйкес, жеке немесе заңды тұлғалар экологиялық рұқсат алғаннан кейін ғана қоршаған ортаға теріс әсер келтіре алады. Экологиялық кодекс қоршаған ортаға әсер ету рұқсаттары мен кешенді экологиялық рұқсаттар арасындағы айырмашылықты анықтайды. I санаттағы объектілер үшін кешенді экологиялық рұқсат алу 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап міндетті болады.

Қоршаған ортаға әсер етуге рұқсаттың болуы I және II санаттағы объектілер үшін міндетті болып табылады. I немесе II санаттағы объектінің өнеркәсіптік алаңында орналасқан және онымен технологиялық байланысты жағдайларды қоспағанда, III және IV санаттағы объектілерді салуға және пайдалануға байланысты қызмет үшін экологиялық рұқсат талап етілмейді. III санаттағы объектілердің операторлары қалдықтар туралы декларацияны тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің жергілікті атқарушы органына ұсынуға міндетті.  

Экологиялық рұқсат қалдықтарды басқару бағдарламасын, қоршаған ортаға эмиссия нормативтерін және қалдықтардың жиналуына шектеулерді қамтиды.

·       Экологиялық эмиссиялар нормативтері: қоршаған ортаға шығарындылар экологиялық сапа нормативтерінің бұзылуын болдырмау мақсатында әзірленген эмиссиялар нормативтеріне сәйкес келуі тиіс. Эмиссиялар нормативтері жеке құжат – объектіні пайдалану үшін тиісті жобалау құжаттамасына байланыстыра отырып әзірленетін эмиссиялар нормативтерінің жобасы түрінде есептеледі және негізделеді.

Эмиссиялар нормативтері экологиялық рұқсаттың қолданылу мерзіміне белгіленеді. Эмиссиялар нормативтері III және IV санаттағы объектілер үшін белгіленбеген. Экологиялық рұқсатпен белгіленген эмиссиялар нормативтерінен асатын қоршаған ортаға шығарындылар көлемі шамадан тыс болып саналады.

·       Қалдықтарды жинақтау бойынша шектеулер: кәсіпорындарды, ғимараттарды, құрылыстарды, қызмет көрсету орталықтарын және қалдықтармен байланысты басқа да объектілерді пайдаланатын жеке және заңды тұлғалар қалдықтарды орналастыру стандарттарының жобаларын олардың санын азайту үшін әзірлеуге міндетті. Қалдықтарды жинақтау және оларды көму шектері тиісті экологиялық рұқсат негізінде I және II санаттағы объектілер үшін белгіленеді.

·       Қалдықтарды басқару бағдарламасы: экологиялық рұқсаттың ажырамас бөлігі қалдықтарды басқару бағдарламасы болып табылады. I және (немесе) II санаттағы объектілердің операторлары, сондай-ақ қалдықтарды залалсыздандыру, рекуперациялау және (немесе) кәдеге жарату жөніндегі операцияларды қоса алғанда, сұрыптауды және қайта өңдеуді жүзеге асыратын жеке тұлғалар қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеуге міндетті. Қалдықтарды басқару бағдарламасы үшінші тұлғалардан түзілетін және (немесе) алынған қалдықтардың көлемі мен құрамы, жинақтау, жинау, тасымалдау, бейтараптандыру, рекуперациялау және кәдеге жарату әдістері туралы ақпаратты, сондай-ақ қалдықтардың түзілуін қысқарту, оларды қайта пайдалану, қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесін ұлғайту жөніндегі ұсынылатын шаралардың сипаттамасын қамтуы тиіс. I санаттағы объектілерге арналған қалдықтарды басқару бағдарламасы ең үздік қолжетімді технологияларды пайдалану қажеттілігін ескере отырып әзірленген.

Экологиялық рұқсатпен белгіленген эмиссиялар нормативтері мен қалдықтарды жинақтау лимиттерінің асып кетуі шамадан тыс деп есептелетінін және Қазақстан Республикасының Әкімшілік кодексіне сәйкес айыппұл салуға әкеп соғатынын атап өткен жөн. Мысалы, қоршаған ортаға әсер ету туралы жалған декларация беру заңды тұлғаның мөлшеріне байланысты бір жүз елуден бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады. Қалдықтарды жинақтау немесе көму лимиттерін бұзу белгіленген шектен тыс жиналған немесе көмілген қалдықтардың мөлшері үшін қалдықтарды көму үшін төлемақы мөлшерлемесінің он мың пайызы мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.

Рұқсаттар тізбесі айрықша болып табылмайды және қалдықтарды тасымалдауға, оларды қайта пайдалануға, қайта өңдеуге, кәдеге жаратуға және т.б. байланысты Қазақстанда қызметті жүзеге асыру кезінде ауқымды әрі мұқият тәсілді талап етеді.