Ерлан Исаев, Ірі көлемді және ауыр жүктерді тасымалдаушылар қауымдастығы кеңесінің төрағасы, «Крафт Спедишн» компаниясының бас директоры

Біздің елімізде көлік қызметтерінің салыстырмалы түрде жаңа түрі – жел генераторларын тасымалдау. Осыған байланысты ірі көлемді және ауыр салмақты жүктерді тасымалдау саласын және жалпы көлік саласын дамыту аса назар аударуды талап етеді.

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2023 жылғы 1 қыркүйектегі жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында елдің транзиттік әлеуетін нығайту туралы атап өтті. Мемлекет басшысы ашылып жатқан мүмкіндіктерді толық пайдалану және әлемдік маңызы бар көлік-транзиттік торапқа айналу қажеттігін көрсетті. Қазіргі геосаяси жағдайды ескере отырып, Қазақстан Азия мен Еуропа арасындағы маңызды құрлық дәлізіне айналуда.

Әрине, әрқайсысымыз қала маңындағы жолдарда үлкен қалақтарды тасымалдаудың керемет көрінісін көрдік. Жел энергетикасы әлемдік энергетикалық жүйенің барған сайын маңызды құрамдас бөлігіне айналып келе жатқанын және Қазақстан бұл технологиялық прогрестен тыс қалмайтынын атап өткім келеді. Соңғы жылдары ел жаңартылатын энергия көздерінің үлесін ұлғайту және дәстүрлі көздерге тәуелділікті азайту мақсатында жел энергетикасы саласын белсенді түрде дамытуда. Қазақстан еліміздегі жел электр станцияларының белгіленген қуатын арттыруды көздейтін жел энергетикасын дамыту стратегиясын әзірледі. Осы стратегияға сәйкес алдағы жылдары бірқатар ірі жел парктерін пайдалануға беру жоспарлануда. Бұл шаралар елдің энергетикалық қауіпсіздігін нығайтуға және экологиялық тұрақтылыққа жәрдемдесуге бағытталған.

Біз «Қазақстан Республикасының ірі көлемді және ауыр салмақты жүктерді тасымалдаушылардың ұлттық қауымдастығын» құрдық, оның мақсаты Қазақстан Республикасының ірі көлемді және ауыр салмақты жүктерді тасымалдау саласын және жалпы көлік саласын дамыту болып табылады. Бұған тасымалдау саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жетілдіруде халықаралық стандарттарды қолдану, Қазақстан экономикасын дамыту және Қазақстан Республикасы азаматтарының әл-ауқатын арттыру үшін отандық тасымалдаушылардың қолда бар әлеуетін тиімді пайдалану кіреді.

Бүгінгі күні қауымдастықтың тасымалдаушылары күрделі техникалық және конструктивтік ерекшелігі бар арнайы тралдарды қолдана отырып, ірі көлемді және ауыр салмақты жүктерді (ІКАСЖ) жобалық тасымалдауға қатысады. Жел генераторлары мен жабдықтарын тасымалдау қарқындылығы жоғары бағыттардың бірі отандық тасымалдаушылар тартылған Қазақстан арқылы өтетін Қытай – Өзбекстан бағыты болып табылады.

Жұмыс барысында біздің тасымалдаушылар бірқатар проблемаларға тап болды. Олардың тізімі келесідей:

- халықаралық тасымалдарды жүзеге асыру үшін шетелдік рұқсат бланкілерін (ШРБ) бөлу;

- автокөлік құралының (АКҚ) нақты бос салмағының көлік құралын тіркеу туралы куәлікте (КҚТК) көрсетілген АКҚ бос салмағымен сәйкес келмеуі. Көбінесе бос АКҚ өлшеу нәтижелері бойынша КҚТК деректерімен сәйкессіздік фактілері анықталады және тасымалдаушылар ҚР ӘҚБтК 590-бабының 5-бөлігі бойынша жауаптылыққа тартылуға жатады;

- арнайы рұқсат алу кезінде ІКАСЖ тасымалдау бағытын келісу мәселесінде Қазавтожол және ҚТЖ тұлғасында келісуші ұйымдардың жұмысын реттейтін НҚА-ның болмауына байланысты қиындықтар туындады;

- келісуші ұйымдардың ресми жұмысының нәтижесінде тасымалдаушылар жол-инженерлік құрылыстардың жүру проблемаларына тап болады. Осындай учаскелердің бірі – Түлкібас ауданында орналасқан көпір, онда биіктікте тек қарсы жолақ арқылы өтуге болады.

Тағы бір кедергіні Бадам елді мекеніндегі ТЖ өткелі маршрутының учаскесінде «ҚТЖ» ҰК» АҚ қызметкерлері жасайды. Тасымалдаушылардың айтуынша, осы учаскеде жақында 3.4 «Жүк автомобильдерінің қозғалысына тыйым салынады» және 3.7 «Тіркемесі бар көлік құралдарының қозғалысына тыйым салынады» жол белгілері орнатылған. Бұл аталған бағыт бойынша ІКАСЖ жүруіне арнайы рұқсат алынғанына қарамастан.

Маңызды мәселелердің бірі ІКАСЖ тасымалдауды жүзеге асыратын АКҚ көліктік бақылаудың жылжымалы бекетінің (КБЖБ) тексеруі болып табылады.

КБЖБ мен Ахуалдық орталықтың жұмыс тәртібі Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 13 тамыздағы № 362 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының аумағындағы көліктік бақылау бекеттерінің жұмысын ұйымдастыру қағидаларында айқындалған.

Мемлекеттік функцияны орындау кезінде КБЖБ лауазымды адамдарының және Ахуалдық орталықтың әрекеттері тасымалдаушыларда жиі келіспеушіліктер мен сұрақтар туғызады.

Мәселен, Бекеттердің жұмыс қағидаларының талаптарына сәйкес көлік құралының нақты салмақтық параметрлерін мобильді таразыларда өлшеу алдын ала белгіленген алаңдарда жүргізіледі, олардың тізбесін комитеттің келісімі бойынша инспекция басшысы бекітеді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда жел генераторларын тасымалдау жел энергетикасы жобаларының тиімділігі мен құнына әсер ететін бірқатар басқа да объективті проблемаларға тап болып отыр. Бірнеше бар және ықтимал проблемаларға тоқталсақ.

 Инфрақұрылым және жол желісі:

• Мамандандырылған жолдардың болмауы: Жел генераторларының үлкен құрамдастарын тасымалдау үшін арнайы көліктер мен жолдар қажет. Қазақстанның кейбір өңірлерінде қажетті инфрақұрылым жоқ.

 Географиялық ерекшеліктер:

• Аймақтардың қашықтығы: Ірі жел электр станциялары шалғай аудандарда салынуы мүмкін, бұл логистика мен жабдықты шалғай жерлерден құрылыс алаңына тасымалдауды қиындатады.

 Климаттық жағдайлар:

• Экстремалды ауа райы жағдайлары: Қазақстан қатты жел, аяз және жоғары температураны қоса алғанда, әр түрлі климаттық жағдайлармен сипатталады. Бұл факторлар жел генераторларын тасымалдау мен орнатуда қиындықтар тудыруы мүмкін.

 Кедендік рәсімдер:

• Шекарадан өту: Әдетте, жел генераторларының құрамдас бөліктері шетелден жеткізіледі және сәйкесінше шекарадан өту және кедендік рәсімдер кешігуді тудырады, бұл жобаның құнын арттырады.

 Техникалық шектеулер:

• Кейбір аудандардың қолжетімсіздігі: Топографиялық ерекшеліктеріне байланысты жел электр станцияларын салу үшін кейбір перспективалы орындарға көлік құралдарына қол жеткізу қиын болуы мүмкін.

 Орындаушыларды оқыту:

• Білікті мамандардың жетіспеушілігі: Жел генераторларын тасымалдау және орнату белгілі бір дағдылар мен тәжірибені қажет етеді. Білікті мамандардың жетіспеушілігі жобаның тиімділігіне әсер етуі мүмкін.

Осы проблемаларды жеңу үшін жел энергетикасы жобаларын әзірлеу барысында егжей-тегжейлі жоспарлау мен үйлестіруді жүргізу маңызды. Бұған логистикалық компаниялармен ынтымақтастық, инфрақұрылымды дамыту және жұмыс күшінің техникалық дағдыларын жетілдіру кіреді. Жергілікті билік органдарымен, білім беру мекемелерімен және өнеркәсіптік кәсіпорындармен стратегиялық серіктестік те осы проблемаларды шешуге көмектеседі.

Қазақстанда жел генераторларын тасымалдау мәселелерінде инфрақұрылымды, логистиканы және үйлестіруді жақсартуды қамтитын кешенді тәсіл талап етіледі. Міне, осы проблемаларды шешудің бірнеше жолы:

1. Инфрақұрылымды дамыту:
• Мамандандырылған жолдардың құрылысы: Жел генераторларының ірі құрамдастарын тасымалдауға арналған арнайы жолдарды әзірлеу логистикалық жағдайды едәуір жақсарта алады.
2. Логистиканы жетілдіру:
• Маршруттарды оңтайландыру: Маршруттарды оңтайландыру және ең тиімді әрі қауіпсіз тасымалдау жолдарын таңдау үшін заманауи технологияларды пайдалану.
• Мұқият жоспарлау және үйлестіру: Тасымалдаудың барлық кезеңдерін, соның ішінде тиеу, түсіру және аралық тармақтарды мұқият жоспарлау тәуекелдерді азайтып, кідірістердің алдын алады.
3. Энергетикалық инфрақұрылымды жақсарту:
• Энергетикалық желілерді алдын ала дамыту: Жел энергетикасы үшін үлкен әлеуеті бар аудандарда энергетикалық инфрақұрылымды дамыту жел электр станцияларын қолданыстағы энергетикалық жүйеге біріктіруді жеңілдетуі мүмкін.
4. Технологиялық инновациялар:
• Жел генераторларының ықшам модельдерін әзірлеу: Жел генераторларының ықшам әрі жеңіл модельдерін жасау оларды тасымалдаудың қиындықтары мен шығындарын азайтуы мүмкін.
• Өзін-өзі монтаждау технологиялары: Жел генераторларына өз бетінше жиналуға мүмкіндік беретін технологияларды дамыту процесті жеңілдетеді және күрделі логистикаға тәуелділікті азайтады.
5. Жергілікті билік органдарымен және білім беру мекемелерімен ынтымақтастық:
• Кәсіптік оқыту: Жел энергетикасы жобаларына қатысатын жұмыс күшіне арналған кәсіптік оқыту бағдарламаларын дамыту олардың біліктілігін арттыруға және тасымалдау және монтаждау процесінде ықтимал проблемаларды азайтуға көмектеседі.
6. Халықаралық ынтымақтастық:
• Халықаралық компаниялардың тәжірибесі: Жел энергетикасы саласында тәжірибесі бар халықаралық компанияларды тарту озық тәжірибелер мен технологияларды Қазақстанға көшіруге ықпал етуі мүмкін.
7. Экологиялық бағалау және стандарттар:
• Көлікті экологиялық бағалау: Экологиялық салдарды ескере отырып, тасымалдаудың оңтайлы тәсілдерін анықтау үшін экологиялық бағалау жүргізу.

Бұл проблемаларды шешу үкіметтің, бизнес секторының және жергілікті қауымдастықтардың бірлескен күш-жігерін қажет етеді. Кешенді тәсіл мен ынтымақтастық шеңберінде ғана Қазақстанда жел генераторларын тасымалдаудың тиімді және тұрақты жүйесін құруға болады.