QAZAQ GREEN. Климаттың ең осал топтарға әсері күшейген сайын, БҰҰ Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы (UNEP) дайындаған Adaptation Gap Report 2024: Come hell and high water есебінде елдер климатқа бейімделу күштерін айтарлықтай күшейту қажеттігін, соның ішінде COP29-да бейімделуді қаржыландыру бойынша міндеттемелерді қолға алу қажеттігін көрсетеді, деп хабарлайды БҰҰ.

Орташа жаһандық температура деңгейі 1,5°C-қа жақындап келеді, ал UNEP-тің Emissions Gap Report есебіне сәйкес, парниктік газдардың шығарындыларын дереу және айтарлықтай қысқартусыз ғасыр соңына қарай әлем температураның 2,6-3,1°C-қа көтерілу қаупіне тап болуы мүмкін. Әзірбайжанның Баку қаласында өтетін COP29 климаттық келіссөздері қарсаңында жарық көрген есепте климаттың артып келе жатқан әсерлерімен күресу үшін бейімделу шараларын осы онжылдықта шұғыл түрде кеңейту керектігі айтылған. Алайда, бейімделуге қажет қаржыландыру көлемі мен ағымдағы халықаралық мемлекеттік қаржыландыру арасындағы үлкен айырмашылық бұл міндеттің орындалуына кедергі болып отыр.

«Климаттық апат денсаулыққа зиян келтіріп, теңсіздікті күшейтуде, тұрақты дамуға нұқсан келтіруде және бейбіт өмір негіздерін бұзуда. Ең көп зардап шегіп отырғандар — осал топтар. Сонымен қатар, барлық осы бұзылыстарға кінәлілер, атап айтқанда, қазба отын өнеркәсібі, үлкен табыстар мен субсидиялар алуда», — деді БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш бейнеүндеуінде.

«Бізге дамыған елдер бейімделуді қаржыландыруды кемінде жылына 40 миллиард долларға дейін екі есе арттыру қажет — бұл қаржылық тапшылықты жою үшін маңызды қадам. COP29-да біз климатты қаржыландыру бойынша жаңа мақсатты бекітуіміз қажет», — деп қосты ол.

Дамушы елдерге бейімделу үшін берілетін халықаралық мемлекеттік қаржыландыру 2021 жылы 22 миллиард доллардан 2022 жылы 28 миллиард долларға дейін өсті: бұл Париж келісімі жасалғаннан бері бір жылдағы ең үлкен абсолюттік және салыстырмалы өсім. Бұл Глазго климаттық пактісінің орындалуындағы ілгерілеуді көрсетеді, ол дамыған елдерді 2019 жылы 19 миллиард доллар көлемінде болған бейімделу қаржысын 2025 жылға қарай екі есе арттыруға шақырды. Дегенмен, Глазго пактісінің мақсаттарына қол жеткізу бейімделу қаржыландыру тапшылығын, жылына 187-359 миллиард доллар деп бағаланған, шамамен тек 5 пайызға қысқарта алады.

«Климаттың өзгеруі қазірдің өзінде әлемдегі қауымдастықтарға, әсіресе ең кедей және осал топтарға зиянын тигізуде. Дүлей дауылдар үйлерді жермен-жексен етіп, орман өрттері ормандарды құртып, ал жер деградациясы мен құрғақшылық ландшафттардың жағдайын нашарлатуда. Адамдар, олардың күнкөріс көзі және олардың тәуелді табиғаты климаттың өзгеруінің салдарынан үлкен қауіпке ұшырап отыр. Егер шаралар қолданылмаса, біз болашақта нені күтіп тұрғанын көре аламыз, сондықтан бейімделуді қазірден бастап қолға алмауға әлемнің ешқандай себебі жоқ», — деді UNEP атқарушы директоры Ингер Андерсен.

Дамушы елдер климаттың өзгеруінен болып жатқан шығындар мен залалдың салдарынан үлкен қиындықтарға тап болып қана қоймай, қарыздық ауыртпалықтың өсуімен де күресуде. Сондықтан әділеттілік пен теңдікті қамтитын тиімді және жеткілікті бейімделу бүгінгідей өзекті болмаған еді. Есепте COP29-да климатты қаржыландыру бойынша жаңа күшті ұжымдық сандық мақсатты қабылдау және келесі климаттық міндеттемелерде бейімделу элементтерін күшейту үшін елдерге амбицияны арттыруға шақыру жасалды. Ұлттық деңгейде белгіленген осы міндеттемелердің келесі кезеңі COP30 алдында, Бразилияның Белен қаласында келесі жылдың басында ұсынылуы қажет.

Жоспарлау мен іске асыру қарқынының баяулығы

Жоспарлау тұрғысынан 171 елдің климатқа бейімделуге қатысты кем дегенде бір ұлттық жоспары бар, яғни саясат, стратегия немесе жоспары дайын. Бейімделу жоспары жоқ 26 елдің 10-ында мұндай жоспарды әзірлеу белгілері жоқ; олардың жетіуі қақтығыстарға ұшыраған немесе тұрақсыз мемлекеттер болып табылады, сондықтан олар үшін 2030 жылға қарай жаһандық климаттық тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша ОАЭ-нің жоспарлау мақсатына қол жеткізу үшін айтарлықтай мамандандырылған қолдау қажет болады. Сонымен қатар, дамушы елдердің ұлттық бейімделу жоспарларының ықтимал тиімділігі біркелкі емес, бұл осы елдердегі бейімделу жоспарларының нақты әрекеттерге айналуы үшін арнайы қолдау қажет екенін көрсетеді.

Жалпы алғанда, бейімделу бойынша әрекеттер өсуде, алайда олардың ауқымы климаттық қауіптердің артуымен салыстырғанда жеткіліксіз. Сонымен қатар, БҰҰ Климаттық өзгеріс жөніндегі негіздемелік конвенциясы (РКИК ООН) аясында қаржы ұйымдарының қолдауымен жүзеге асырылған жобалардың бағалары олардың жартысынан көбі қанағаттанарлықсыз екенін немесе ұзақ мерзімді тұрақтылыққа қол жеткізе алмайтынын көрсетеді. Есеп бойынша, бейімделу жоспарларының жүзеге асырылуында кейбір ілгерілеу бар, алайда бейімделу қарқыны климаттық қауіптердің артуына сәйкес келмейді. ОАЭ Рамалық бағдарламасы бойынша жаһандық тұрақтылық мақсатына жету үшін бейімделу шараларының күшін одан әрі арттыру қажет.

Қаржыландыруды арттыру

Проблеманың ауқымын ескере отырып, бейімделуді қаржыландырудағы алшақтықты жою үшін қосымша қаржы ресурстарын жұмылдырудың инновациялық тәсілдері де қажет. Қаржыландыру көздеріне қол жеткізуді жеңілдету үшін мемлекеттік және жеке секторларға арналған бейімделу шаралары бойынша жаңа тәсілдер мен қаржылық құралдарды қолдану маңызды. Қоғамдық секторда бейімделу қорларын құру, климаттық салықтық жоспарлау, ұлттық жоспарлау мен орта мерзімді шығындар шеңберіне енгізу арқылы қаржыландыруды қамтамасыз етуге болады. Сонымен қатар, халықаралық қаржы институттары мен көпжақты даму банктері үшін реформалар бұл үдерісті қолдай алады.

Жеке секторды ынталандыруға бағытталған факторлар, сондай-ақ мемлекеттік қаржыландыру есебінен жеке сектордың қаржыландыру тәуекелін төмендететін жаңа тәсілдер мен құралдарды қамтиды. Мұндай шараларды бейімделу жеделдеткіштері мен платформалары арқылы қолдауға болады.

Бейімделуге бөлінетін қаражатты реактивті, инкременталды және жобаға бағытталған тәсілдерден алдын ала ойластырылған, стратегиялық және трансформациялық бейімделуге көшіру қажет. Бұл халықаралық мемлекеттік қаржыны барынша тиімді және стратегиялық пайдалану арқылы жүзеге асыруға болады.

Қабілеттерді арттыру және технологиялар

Қаржыландырудан бөлек, бейімделу шараларының тиімділігін арттыру үшін әлеуетті нығайту және технологияларды беру де күшейтілуі қажет. Бұл COP29-да іс-шараларды жүзеге асыру құралдарына ерекше назар аударуды қажет етеді. РКИК ООН құжаттарында әлеует пен технология қажеттіліктері жиі аталады, атап айтқанда, су ресурстары, ауыл шаруашылығы және азық-түлік секторларына басымдық беріледі. Дегенмен, осы қажеттіліктерді қанағаттандырудағы күштер көбінесе үйлестірілмеген, қымбат және қысқа мерзімді болып қалады. Сонымен қатар, бұл күштердің шеттетілген және аз өкілдік етілген топтарға пайда әкелетіндігі туралы аз дәлелдер бар.

Есепте осы мәселелерді жақсартуға бағытталған бірнеше ұсыныстар берілген:

• Қолданыстағы әлеуетті жұмылдыру, технология мен ынталандыру шараларына тең көңіл бөлу, сондай-ақ гендерлік теңдік пен әлеуметтік инклюзияны басым ету;
• Мониторинг пен бағалау деректерін қоса алғанда, әлеует пен технология қажеттіліктерінің сенімді дәлелдемелік базасын құру, тәсілдердің тиімділігі мен олардың нақты құнына баға беру;
• Әр түрлі секторлардағы, масштабтар мен даму басымдықтарындағы бейімделу шараларына ықпал ету үшін әлеуетті арттыру мен технологияларды беру жоспарларын құру;
• Бейімделу стратегияларының нақты қажеттіліктерге негізделген болуы және технологияларды ілгерілетудің орнына оларды кең ауқымды даму стратегияларының бөлігі ретінде қарастыру.

БҰҰ Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасы (UNEP) қоршаған ортаны қорғау саласындағы жетекші жаһандық ұйым болып табылады. Ол көшбасшылықты қамтамасыз етіп, қоршаған ортаға қамқорлықта серіктестікті ынталандырады, елдер мен халықтарға өмір сапасын жақсартуға, болашақ ұрпаққа зиян келтірмей, көмек көрсетеді.