Сұхбат

Cұхбат21.12.2024

Қазақстан көміртегі бейтараптығы жолында: Global Factor халықаралық командасының көзқарасы

Қазақстан көміртегі бейтараптығы жолында: Global Factor халықаралық командасының көзқарасы

Global Factor халықаралық командасының сарапшылары Қазақстанның төмен көміртекті болашағы туралы өз көзқарастарымен бөлісті. «Qazaq Green» журналына берген сұхбатында олар елдің алдында тұрған негізгі сын-тегеуріндерді, көміртексіздендіру саласындағы жетістіктерді және жасыл энергетикаға инвестиция тарту мүмкіндіктерін талқылады, сондай-ақ тұрақты экономикаға көшуді жеделдету үшін шешімдер ұсынды.

- Қазақстанның көміртегі бейтараптығына қол жеткізу жолындағы күш-жігерін қалай бағалайсыз? Сіз қандай жетістіктерді және қандай салаларда, сондай-ақ мемлекет пен жеке сектордың алдында тұрған қандай қиындықтарды атап өте аласыз?

Абдул Кадер: Ең алдымен, Қазақстандағы шығарындылардың жалпы көлемі жалпы әлемдік шығарындылардың ~0,8%-ын ғана құрайтынын түсіну қажет, алайда жан басына шаққандағы шығарындылар жоғары және АҚШ пен Австралияға жақын (14-15 т/кэмп). Қазақстан сондай-ақ ҰДАҮ шеңберінде шығарындыларды 2019 жылғы деңгеймен салыстырғанда 15%-ға қысқартуға міндеттеме алды және 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуге міндеттенді. Осылайша, егер біз осы міндеттемелерге сәйкес Қазақстанның іс-қимыл тізіміне қарайтын болсақ, онда жоғарыда аталған мемлекеттік міндеттемелер мен Qazaq Green, ECOJER, ERG және Solidcore Resources сияқты кейбір жеке құрылымдардың күш-жігерінен басқа, айтарлықтай прогреске қол жеткізілмегенін көреміз. Мысалы, жаңадан бекітілген ERG шығарындылардың нөлдік деңгейіне жету стратегиясында (2024 жылға дейін) кең перспективалы шаралар көрсетілген. Белгілі бір жетістіктерге қол жеткізген негізгі бағыттар – электр энергетикасын көміртексіздендіру. Дегенмен, үкімет те, жеке сектор да а.ж. 24-27 қыркүйек аралығында Global Factor халықаралық консалтингі өткізген тренингтер барысында егжей-тегжейлі талқыланған көптеген проблемаларға тап болады. Барлық сын-тегеуріндердің ішінде елеулі мемлекеттік-жекешелік келісімнің болмауы ерекше көзге түседі.

- Біздің елімізде ұзақ көміртегі ізі бар өнімдер шығаратын кәсіпорындардың үлесі жоғары. Атмосфераға шығарындыларды бір уақытта азайту, өндірісте арнайы жабдықты орнату және т.б. – бұл оңай емес. Сонымен қатар, бұл шаралар бизнес үшін қосымша шығындарды талап етеді. Бұл жағдайдан шығу жолы қандай?

Абдул Кадер: Біз Сіздің сұрағыңызды екі жағынан қарастыруымыз керек: біріншісі, шағын бизнес үшін, екіншісі, ірі бизнес үшін. Бірінші санат үшін, менің ойымша, арнайы жабдықты орнату туралы міндетті талапты енгізу қиын, бірақ егер мемлекет негізінен осы жабдықты қаржыландыруға және/немесе салықтарды немесе гранттарды азайту арқылы қаржылық ынталандыруды құруға көмек ұсынса, бұл қиын емес. Ірі кәсіпорындар да мемлекеттік көмекті қажет етеді, бірақ оны мемлекет пен кәсіпорындар арасында, ең дұрысы, ұлттық деңгейде бөлу керек. Екі жағдайда да Үкімет бастама көтеруі керек.

- ТМК саласының өкілдері көміртегі салығын енгізе отырып, әлемдік нарықтарда өздерінің бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуінен қорқады. Сіз бұл туралы не ойлайсыз? Қазіргі климаттық күн тәртібін іске асыру процесінде бизнес тағы қандай тәуекелдерге тап болуы мүмкін?

Крейг Мензис: Көміртегі шығарындыларын тарифтеуді енгізуге байланысты бәсекеге қабілеттілікті жоғалту туралы алаңдаушылық негіздер мен прецеденттерден айырылған жоқ. Көптеген салалар өз өнімдеріне немесе қызметтеріне әсер ететін көміртекке баға белгілеу жүйелерін енгізу қарсаңында осындай алаңдаушылықты бастан кешірді. Бірақ, жалпы алғанда, көміртегі шығарындыларын тарифтеу бәсекеге қабілеттілікті жоғалтуға байланысты проблемаларды сәтті шешу үшін жақсы жобалануы мүмкін, мысалы, бағаны кезең-кезеңімен қарау және компаниялардың жалпы бәсекеге қабілеттілігін нақты арттыру шараларына стратегиялық қайта инвестициялау (көміртекке баға белгілеу есебінен тартылған қаражат).

Бұған қоса, металлургия және тау-Кен өнімдерінің әлемдік нарықтары дамып жатқанын және дамуын жалғастыратынын түсіну маңызды. Мысалы, ЕО-ның көміртегі шығарындыларына шекаралық түзету тетігін енгізуі дәлел болып табылады. Сондай-ақ, металдар мен минералдарға, соның ішінде Қытай мен Үндістанға сұранысы жоғары басқа да негізгі аймақтық нарықтар көміртекке баға белгілеу жүйелерін енгізуі ықтимал, осылайша, жоғары көміртекті өндіріс процестері аясында тауар өндіретін компаниялардың экономикасына теріс әсер етеді, өйткені олар бәсекелестікке келгенде қолайсыз жағдайға тап болады. Мұндағы маңызды аспект – көміртегі бағасының жүйелері көбірек нарықтарға енгізілетінін және оған дайындала алмайтын елдер мен компаниялар ерте ме, кеш пе, шығынға ұшырайтынын түсіну.

- Басқа елдердегі өнеркәсіптік компаниялар трансформациялық кезеңді қалай бастан өткеруде? Әлемде өндірісті жасылдандыруға ықпал ететін қандай заманауи технологиялар бар және олардың қайсысын жақын арада Қазақстанда енгізе аламыз?

Абдул Кадер: Дамыған елдерде үкіметтер жеке секторды ынталандыру және ынталандырушы нормативтік актілерді әзірлеу арқылы климаттың өзгеруіне қарсы шараларға ықпал етуде жетекші рөл атқарады. Жеке сектор да диалогқа ынтамен қатысады және жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін үнемі келіссөздер жүргізеді. Нәтижесінде, біз бұл елдерде көмір салаларының кеңеюін көрмейміз. Барлық ең озық қолжетімді технологиялар (ЕОҚТ) осы елдерде әзірленуде, олардың кейбіреулері кейбір елдерде жоғары TRL деңгейлерінде орналасқан. Мысалы, Германия мен Жапония сутегі экономикасына нақты қадамдар жасауда. Дамыған елдердің көпшілігінде барлық 5 негізгі міндет шешіледі: технология, инфрақұрылым, экологиялық таза өнімге сұраныс жасау, саясат және қаржы капиталы.

Қазақстан сияқты дамушы елдер туралы сөз болғанда, бұл процесс ұзағырақ уақыт алады және баяу жүреді. Негізгі кедергілер мемлекеттің осы проблеманы шешуге нақты көзқарасының болмауы, сондай-ақ жеке сектор тарапынан елеулі күш-жігердің болмауы болып табылады. Екеуі де біз негізінен климаттың өзгеруінің бүкіл адамзаттың игілігі үшін әсерін азайту үшін көміртексіздендіру әрекеттерімен айналысуымыз керек екенін мойындауы керек. Осылайша, климаттың өзгеруі туралы хабардар болу және дүниежүзілік міндетті келісімге қол жеткізу оң нәтижелерге қол жеткізудің қажетті шарты болып табылады. Келесі шұғыл шаралар (1) аудиттелетін және ашық MRV жүйесін құру (өлшеу, есептілік және верификация) және (2) энергетикалық көміртексіздендіру (негізінен жаңартылатын энергия көздері есебінен) болуы керек. Сонымен қатар, энергетикалық және өндірістік тиімділікті арттыру шаралары жүзеге асырылуы керек.

- Сіздің ойыңызша, мемлекет төмен көміртекті экономикаға көшуді қалай ынталандыра алады?

Крейг Мензис: Үкімет бірнеше бағытта шешуші рөл атқаруға арналған. Бұл жеке секторға, инвесторларға және жеткізілім тізбегіне елдің көміртексіздендіру саласындағы нақты, шынайы, уақыты бойынша шектеулі және мағыналы мақсаттарға жетуге ұмтылатындығы туралы нақты сигнал беруі керек. Үкіметтер қағидалар, ережелер, ынталандыру және айыппұл жүйелерін, сондай-ақ өндіріс пен тұтынудың төмен көміртекті үлгілерін қолдау үшін өнеркәсіп пен тұтынушылардың сындарлы әрекеттерін ынталандыратын қолдау тетіктерін әзірлеуі керек. Бұл мемлекеттің ішкі тұтыну және тиісті халықаралық нарықтарға экспорттау үшін төмен көміртекті өнеркәсіптік өнімдер үшін нарықтар құруды қолдаудағы рөліне байланысты. Бұған қоса, үкіметтер төмен көміртекті жеткізу тізбегін уақтылы дамытуды және құндылықты құруды, сондай-ақ төмен көміртекті өнеркәсіптік дамуды қолдау үшін қажетті оқыту мен біліктілікті арттыруды қолдай алады. Ақырында, үкіметтер өнеркәсіптің қаржылық ресурстарын және төмен көміртекті өндірістегі флагмандық жобаларды бөлуде маңызды рөл атқара алады.

- Жаңартылатын энергия көздері Қазақстанның энергия теңгерімінде әлі де аз пайызды алып отыр. Бұл ретте энергия тұтыну жыл сайын артып келеді. Қазақстанның металлургия өнеркәсібінде және басқа да салаларда баламалы көздерді пайдалану әлеуетін қалай бағалайсыз?

Алекс Болога: Тау-кен жұмыстарын қамтамасыз ету үшін қазба отыннан электр энергиясына көшу жасыл тау-кен саласындағы маңызды тақырыптардың бірі болып табылады. Жасыл электр энергиясына көшу – тау-кен кәсіпорындары шығаратын көміртегі шығарындыларын бірден азайтудың қуатты әдісі. Жасыл электр энергиясына ауысу шығарындыларды 30%-дан 50%-ға дейін төмендетуі мүмкін деп есептеледі.

Қазба отынмен жүретін көліктерді электромобильдерге ауыстыру үлкен әлеуетке ие. Электромобильдерді пайдалану тау-кен өндірісінің жалпы шығарындыларын 50%-ға азайтуы мүмкін.

Жақында пайдалы қазбаларды тасымалдауға арналған алғашқы гибридті-электрлік жүк көлігі жасалды. Гибридті қозғалтқыш зиянды газдар шығарындыларын 40-70% төмендетеді.

Тау-кен өндірісі негізінен дизельмен жұмыс істейтін көптеген жерасты көліктерін пайдалануға тәуелді. Бұл ластану жер астынан шығарылатындықтан, желдету жүйелерін қуаттандыру үшін көп энергия қажет. Желдету қажеттілігінің төмендеуіне байланысты энергияны тұтынудың 20-40%-ға қосымша төмендеуіне қол жеткізуге болады.

Қазақстанда ЖЭК ресурстарының әлеуеті: жел: жылына 820 млрд кВтсағ, гидро: жылына 62 млрд кВтсағ, күн: жылына 2,5 млрд кВтсағ.

- Жақында Қазақстан мен GIZ елдеріміз арасындағы жасыл энергетика саласындағы ынтымақтастықты кеңейтуге бағытталған жобаны іске асыру туралы шартқа қол қойды. Уағдаластықтарды іске асыру үшін қандай нақты іс-шаралар қабылданады? Сіздің ойыңызша, бұл қазақстандық ЖЭК секторының дамуына қалай әсер етеді?

Алекс Болога: Қазақстанның Орталық Азияда жасыл энергетика саласында көшбасшы болуға барлық мүмкіндігі бар. Жаңартылатын энергия көздеріне көшу жер қойнауынан әр түрлі жолдармен өндірілетін қазба отындарына тәуелділікті азайтып қана қоймай, елдің энергетикалық қауіпсіздігін нығайтуға көмектеседі.

2024 жылғы 17 қыркүйекте қол қойылған шарт Қазақстанның жасыл энергетикаға көшу жөніндегі стратегиясын іске асырудағы маңызды кезеңге айналады. Ол тұрақты даму мен климаттың өзгеруіне қарсы күрестің жаһандық мақсаттарына сәйкес келетін жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭК) пайдалануды өңірлік және ұлттық кеңейту үшін қолайлы жағдайлар жасауды көздейді.

GIZ ұйымымен ынтымақтастық озық технологиялар мен халықаралық тәжірибеге қол жеткізуге көмектеседі, бұл тұрақты энергия көздеріне көшу процесін айтарлықтай жылдамдатады.

- Сіздің ойыңызша, Қазақстан өнеркәсібі жаһандық көміртексіздендіруге көшу жағдайында өзін қалай ұстайды және мемлекет пен жеке сектор қажетті инвестицияларды ынталандыруда қандай рөл атқаруы тиіс?

Дана Ермолёнок: Жаһандық көміртексіздендіру тренді қазірдің өзінде айқын және ауқымды инвестицияларды қажет етеді. Қазақстандық өнеркәсіптің төмен көміртекті технологиялардың әлемдік нарығында маңызды ойыншы болуға әлеуеті бар. Осы мақсатқа жету үшін Қазақстан Үкіметі үйлесімді реттеумен қолайлы орта құрып, инфрақұрылымды дамытуы қажет. Қазақстандық өнеркәсіптің әлемдік экономиканы көміртексіздендіруге бейімделуіне және одан пайда алуға мүмкіндік беретін жаңа бизнес-модельдер әлі де назардан тыс қалуда. Сондай-ақ, жеке сектордың да, мемлекеттің де ауқымды инвестицияларын қазба отынымен байланысты «үмітсіз» деп аталатын активтерге бағыттамау маңызды.

- Сіздің ойыңызша, Қазақстанда көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясын тиімді іске асыру үшін қандай қадамдар қажет?

Дана Ермолёнок: Көміртегі бейтараптығына қол жеткізу жөніндегі стратегияны бекіту Қазақстанның көміртексіздендіру жолындағы елеулі қадамын білдіреді. Алайда, жекелеген секторлар үшін шығарындылардың нақты мақсаттарының болмауы жалпы экономикалық шығарындыларды азайту мақсатына жету қаупін тудырады. Нақты көзқарас қалыптастыру, әр сектор үшін нақты жоспарлар жасау және прогресті тиімді бақылау үшін тиісті көрсеткіштерді анықтау қажет.

Бұған қоса, көптеген сарапшылар Қазақстанның метан бойынша жаһандық міндеттемеге қосылуын оң бағалады. Дегенмен, жеке мақсаттарға жету жолында халықаралық көмекке тым тәуелді болмау өте маңызды. Қазақстан ішкі әлеуетті нығайтуға баса назар аударуы керек.

 

04.02.2025
Алматыда PowerTech 2025 – көміртексіздендіру және жаңартылатын энергетика бойынша конференция өтеді
04.02.2025
Франция теміржолда күн панельдерін сынауда
04.02.2025
Баку Астанамен және Ташкентпен жасыл энергия бойынша серіктестікті ратификациялады
03.02.2025
Tosyalı түрік металлургиялық компаниясы күн энергетикасына $1 млрд инвестиция салады
03.02.2025
Шағын жел генераторы секторының жаңа дәуірі: G-11 MCS сертификатынан өтті
03.02.2025
Күн энергиясы 2025 жылы АҚШ энергетикасында көшбасшыға айналады
03.02.2025
Дағыстанда ЖЭК-те жұмыс істейтін үш электр станциясы салынады
31.01.2025
 Қара теңіз астындағы кабель: ЕО энергетикалық жобаға €2,3 млрд инвестиция жасауға дайын
31.01.2025
Шымкенттегі мектеп артық күн энергиясын қала тұрғындарына сатады
31.01.2025
The Line: болашақ қаласы сатылы құрылыс кезеңіне көшеді
30.01.2025
БҚО-да күн және жел электр станциялары салынбақ
30.01.2025
Әлемдегі алғашқы 40 МВт қуатты «жел турбиналар қабырғасы» 2029 жылға дейін салынады
29.01.2025
Өзбекстан азаматтары күн энергиясын сату арқылы 1 млн долларға жуық табыс тапты
29.01.2025
Қытайдың энергетикалық жүйесіндегі ЖЭК үлесі 56%-ға жетті
28.01.2025
Ташкентте Қамбар-Ата ГЭС-1 құрылысына қатысты мәселелер талқыланды
28.01.2025
Миллиардер АҚШ-тың Париж келісімінен шығуының салдарын БҰҰ-на өтемек
28.01.2025
Өзбекстанда ғимараттар мен үйлердің шатырларының жартысына күн панельдері орнатылады
28.01.2025
Қырғызстанда ЖЭК жобаларына 4 мың гектар жер жалға берілді
27.01.2025
БҰҰ: 2025 жылы жаңартылатын энергия көздері алғаш рет электр энергиясын өндірудің ең ірі көзіне айналады
27.01.2025
Oxan Energy Эстонияда алғашқы қалқымалы ЖЭС салады