2024 жылғы 9-10 қазанда өткен ЮНКТАД халықаралық конференциясы Азиядағы «Белдеу және Жол» бастамасы аясында тұрақты, жасыл және трансформациялық дамудың негізгі мәселелерін талқылау үшін маңызды платформа болды. 2030 жылға дейінгі тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) қол жеткізудің негізгі элементі ретінде энергетикаға, сондай-ақ жасыл өсу саласындағы өңірлік ынтымақтастыққа ерекше назар аударылды. Қатысушылар Орталық Азия елдері мен Қазақстанда жасыл энергетиканы ілгерілету үшін интеграцияланған саяси стратегиялар мен күш-жігерді үйлестіруді талқылады.

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЭНЕРГЕТИКАСЫ: СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ӘЛЕУЕТ

Орталық Азия қазба отындары мен жаңартылатын энергия көздерінің үлкен қорына ие бола отырып, экономикалық өсу мен экологиялық тұрақтылықты қалай теңестіру керектігі жайлы таңдау жасау алдында тұр. Негізгі сын-тегеуріндердің бірі — аймақтың көмірсутектерге тәуелділігі, бұл жасыл энергетиканың дамуына елеулі кедергілер тудырады. Конференцияда ұсынылған мәліметтерге сәйкес, Орталық Азия 2023 жылы электр энергиясының шамамен 88%-ын көмір мен табиғи газдан өндірді, бұл жаһандық орташа көрсеткіштен едәуір асып түсті.

Дегенмен, аймақтың жаңартылатын энергия көздеріне көшу әлеуеті орасан зор. Мысалы, Азия даму банкінің зерттеуіне сәйкес, Орталық Азия 2030 жылға қарай электр энергиясының 20-30%-на дейін жаңартылатын көздерден өндіре алады. Конференция барысында бұл үшін өңірлік үйлестіруді күшейту, нақты саяси негіздерді әзірлеу және халықаралық инвестицияларды тарту қажет екендігі талқыланды.

ЮНКТАД экономикалық мәселелер жөніндегі маманы Давэй Ванг мырза атап өткендей, «Орталық Азияда жасыл энергетиканы дамытудың бірегей мүмкіндіктері бар, бірақ бұл мақсатқа жету үшін инфрақұрылымды жаңғырту және энергия тұтынуды басқару үшін цифрлық технологияларға көшуді қоса алғанда, жүйелі өзгерістер қажет». Ол сондай-ақ Орталық Азия елдері арасындағы өңірлік ынтымақтастық, әсіресе таза энергия және технологияларды беру саласындағы бірлескен жобалар арқылы бұл процесті жеделдете алатынын атап өтті.

ҚАЗАҚСТАН: ЖАСЫЛ ЭНЕРГЕТИКАДА КӨШБАСШЫЛЫҚ

Конференцияда «Қазақстан жасыл даму және жаңартылатын энергия көздеріне көшу мәселелерінде өңірлік көшбасшылардың бірі бола ала ма?» деген сұрақ талқыланды. 2015 жылдан бастап ел жаңартылатын энергетиканы дамыту және көміртегі шығарындыларын азайту жөніндегі бастамаларды белсенді түрде насихаттап келеді. Конференция барысында Қазақстанның осы бағыттардағы прогреске қалай қол жеткізіп жатқаны туралы нақты мысалдар келтірілді.

Осылайша, 2024 жылы Қазақстанда жаңартылатын көздерден алынатын электр энергиясының үлесі 6%-ға жетуі мүмкін, бұл 2019 жылмен салыстырғанда 3%-ға артық. Ресми мәліметтерге сәйкес, 2024 жылдың ортасына қарай ЖЭК нысандарының саны 148-ге жетті. Бұл 6-7 жыл бұрын жаңартылатын энергия елдегі жалпы электр энергиясын өндірудің 1%-дан азын құрайтынын ескерсек, әсерлі нәтиже. Мұндай жылдам өсу бірқатар факторларға, соның ішінде саяси қолдауға, жаңа технологияларды дамытуға және халықаралық инвесторларды тартуға байланысты.

Сәтті жобаның мысалы ретінде 2022 жылы пайдалануға берілген Жамбыл облысындағы қуаты 100 МВт күн электр станциясы болып табылады. Бұл жоба Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) қолдауымен жүзеге асырылды және Орталық Азиядағы күн энергетикасының ірі нысандарының біріне айналды. «Qazaq Green» жаңартылатын энергетика қауымдастығының басқарма төрайымы Айнұр Соспанова ханым: «Мұндай жобалар Қазақстанның жасыл энергетикаға ірі инвестициялар тартуға, сондай-ақ халықаралық деңгейде күрделі технологиялық жобаларды іске асыруға қабілетті екенін көрсетеді», — деп атап өтті.

ӨҢІРЛІК ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ: ЖАСЫЛ БОЛАШАҚТЫҢ КІЛТІ

Конференцияда талқыланған орталық мәселелердің бірі — жасыл дамуды ілгерілету үшін Орталық Азиядағы өңірлік ынтымақтастықтың мүмкіндіктеріне қатысты болды. «Жасыл Орталық Азия» бастамасының өңірлік кеңесшісі Александр Николаенко мырза табыстың негізгі факторы әрбір елдің ерекшелігін ескеретін және оларға энергетика, қоршаған ортаны қорғау және тұрақты даму саласында ынтымақтасуға мүмкіндік беретін интеграцияланған саяси негіздерді құру болатынын атап өтті.

Конференцияда талқылау аясында қатысушылар өңірлік ынтымақтастық бірнеше негізгі бағыттарды қамтуы мүмкін деген қорытындыға келді:

1.     Жаңартылатын энергетика саласындағы бірлескен жобалар: Орталық Азия елдеріне қазба отынына тәуелділікті төмендете отырып, жаңартылатын энергиямен алмасуға мүмкіндік беретін трансшекаралық энергетикалық желілерді құру.

2.     Технология және ноу-хау алмасу: аймақ елдері энергияны үнемдеу және жаңартылатын энергия саласындағы озық тәжірибелер мен технологиялармен бөлісе отырып, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарда ынтымақтаса алады.

3.     Өңір елінің географиялық және климаттық ерекшеліктеріне барынша бейімделген энергия үнемдеу және ЖЭК саласындағы инновациялық жобаларды әзірлеу және іске асыру.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАРДЫҢ РӨЛІ

ЮНКТАД тәрізді халықаралық ұйымдар Орталық Азиядағы өңірлік ынтымақтастық пен жасыл дамуға ықпал етуде маңызды рөл атқарады. Олар елдер арасындағы диалог алаңдарын құруға ықпал ете алады, сондай-ақ тұрақты даму жобаларын іске асыру үшін қаржылық және техникалық көмек көрсете алады.

Азия даму банкінің қызметкері Кенжехан Абуов АДБ Орталық Азия елдерін жасыл энергетикаға көшу жөніндегі күш-жігерінде қолдауға дайын екенін атап өтті. Ол: «Біздің банк көміртегі шығарындыларын азайтуға және климаттың өзгеруіне бейімделуге ықпал ететін тұрақты инфрақұрылымдық жобаларды қолдауды жалғастырады», — деп мәлімдеді.

ЮНКТАД сонымен қатар өзінің бастамалары мен зерттеулері арқылы аймақтық ынтымақтастықты ілгерілетуде маңызды рөл атқарады. Мысалы, ЮНКТАД «Белдеу және Жол» бастамасы аясындағы тұрақты даму жөніндегі ағымдағы жобасы Орталық Азия елдеріне төмен көміртекті экономикаға көшу және олардың дәстүрлі энергия көздеріне тәуелділігін төмендету стратегияларын әзірлеуге көмектеседі.

Қорытынды

2024 жылғы 9-10 қазанда өткен ЮНКТАД конференциясы жасыл және тұрақты дамуға қол жеткізу үшін Орталық Азиядағы өңірлік ынтымақтастық пен интеграцияның маңыздылығын растады. Қазақстан бұл үрдісте көшбасшы болуға әлеуеті бар және қазірдің өзінде жаңартылатын энергия көздерінің үлесін ұлғайту және көміртегі шығарындыларын азайту жолында елеулі қадамдар жасауда.

Алайда, тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үшін ұлттық күш-жігер ғана емес, сонымен қатар өңір елдерімен белсенді өзара іс-қимыл, сондай-ақ халықаралық ұйымдар мен инвесторлардың қолдауы қажет болады.